Ko e ngaahi ola mei he ngaahi sipinga ‘ea kuo fakamo‘oni‘i na‘e fakahoko ‘e he Potungāue Malu‘i ‘o e ‘Ātakai ‘o ‘Ameliká (EPA) ‘i Lāhainā mo Kula ‘i he konga ki mui ‘o ‘Aokosí ‘oku fakafiemālie. ‘Oku ‘ikai ke fakahaa’i ‘e he ngaahi ola ‘a e fakamo’oni ‘o e kovi ‘a e ‘ea pe ko ha ngaahi tu’unga fakatu’utamaki ‘o e ngaahi me’a ‘oku ‘uli ‘i he ‘ea ‘i he taimi na’e tanaki ai ‘a e ngaahi sipinga.

Na'e sivi'i 'e he EPA 'a e ngaahi ukamea kau ai 'a e tata mo e arsenic, asbestos, ngaahi me'a 'oku 'i ai 'a e ngaahi momo'i me'a, mo e ngaahi me'a 'e 42 'oku ui ko e ngaahi me'a 'oku 'ikai ke 'i ai ha 'uhinga (VOC). Na'e 'ikai ha ngaahi sipinga 'o e ukamea pe asbestos na'e laka hake 'i he ngaahi tu'unga fakafekau'aki, pea na'e 'ilo'i 'a e ngaahi momo'i me'a (PM 2.5) 'i he ngaahi tu'unga ma'ulalo 'oku fe'unga mo e me'a 'oku 'amanaki ki he vahefonua ko 'eni 'o Maui 'i he ngaahi tu'unga angamaheni. Na'e fua 'a e fa'ahinga 'e tolu 'o e VOCs 'i he ngaahi tu'unga 'i 'olunga 'i he ngaahi tu'unga 'o e sivi fakavahefonua 'a e EPA (RSLs) .

Ko e VOCs ko ha kalasi ia 'o e kemikale 'oku tukuange ki he 'ea hili 'a e vela 'o e vao pea 'oku ma'u ia 'i he ngaahi koloa lahi 'o e 'api 'a ia 'oku faingofua ke evaporate. Ko e VOCs 'e tolu 'oku fua 'i he ngaahi tu'unga ma'olunga ko e penisi, naphthalene, mo e kaponi tetrachloride. 'Oku nau angamaheni 'aki 'i he ngaahi kolo 'i he ngaahi tu'unga na'e 'ilo'i 'i he ngaahi sipinga ko 'eni. Koe'uhi ko e VOCs 'e lava ke fakatupu 'e he ngaue 'a e tangata pea 'oku hoko fakanatula, 'Oku faingata'a ke fakapapau'i pe ko 'enau 'i ai 'oku tupu ia mei he vela 'o e vao.

• Ko e penisini ko ha kemikale ia 'oku angamaheni 'aki hono ma'u 'i he 'atakai ko e ola 'o e ngaahi founga ngaue. 'E lava foki ke ma'u ia 'i he 'atakai ko e ola 'o e 'ea 'o e me'alele mo e vela 'o e mahoa'a mo e lolo. Ko e ua ‘o e ngaahi sipinga ‘e valu ‘i Lāhainā mo e ua ‘o e ngaahi sipinga ‘e ua ‘i Kula na‘e ma‘olunga ange ia ‘i he tu‘unga fakafekau‘aki ki he penisini; ka ko e ngaahi tu’unga ‘oku ‘ilo’i ‘oku ma’ulalo ange ia ‘i he ngaahi tu’unga ‘oku ‘amanaki ke ‘i he ‘ea ‘o e ngaahi kolomu’a mo e tukui kolo.
• Ko e naphthalene ko ha byproduct 'o e combustion 'oku ma'u 'i he ngaahi 'ea 'o e afi mo e kohu 'o e sikaleti, pea pehe ki he 'ea 'o e me'alele mo e ngaahi ma'u'anga tokoni 'o e ngaue'anga. Ko e lahi taha ‘o e ngaahi feitu‘u sivi ‘i Lāhainā mo Kula na‘e fakahaa‘i ai ‘a e ngaahi tu‘unga ‘o e naphthalene ‘i ‘olunga ‘i he mahu‘inga fakafehoanaki. ‘I he vakai ki he ngaahi feitu’u ‘oku fai ai ‘a e sipinga ‘o e ‘ea pea mo e me’a na’e hoko ‘i he vela ‘o e vao, ‘oku ‘ikai ‘amanaki ke kei ‘i ai pe ‘a e ngaahi tu’unga ko ‘eni ‘o e naphthalene ‘i he ‘atakai pea ‘oku totonu ke holo hifo ‘i he hokohoko atu ‘a hono fakama’a ‘o e feitu’u. Neongo 'oku ma'olunga ange 'a e ngaahi tu'unga 'oku ma'u 'i ha pa'anga fakava'e ki he ngaahi kolo, 'Oku 'amanaki ke nau dissipate vave ko ia 'oku 'ikai totonu ke iku ki he faka'ali'ali taimi loloa. Ko e ngaahi tu‘unga ‘oku mā‘ulalo ange ia ‘i he ngaahi tu‘unga ‘oku ‘ilo‘i ‘oku nau fakatupunga ‘a e ngaahi palopalema fakaemo‘ui lelei fakatu‘utāmakí.
• Ko e kaponi tetrachloride ko ha kemikale ia kuo ngaohi 'oku 'ikai ke hoko fakanatula. ‘Oku fa‘a ma‘u ia ‘i he ‘eá, vaí, mo e kelekelé koe‘uhi ko e ngaahi tukuange ‘i he kuohilí mo e lolotongá. Naʻe ʻiloʻi ʻoku ʻi ʻolunga ʻa e sipinga ʻe taha ʻi Lāhainā mo e sipinga ʻe taha ʻi Kula ʻi he tuʻunga fakafehoanaki. Kae kehe, ko e ngaahi tu‘unga na‘e ‘ilo‘i ‘i Lāhainā mo Kula na‘e si‘i hifo ia ‘i he ngaahi tu‘unga fakamuimuitaha ‘oku ‘amanekina ‘i he ngaahi koló.

‘E lava ke tala ‘e he kau RSL ki he kau ‘ofisa mo’ui ‘a e kakai pe ‘oku fiema’u ke toe fakatotolo’i ‘a e ‘uli ‘i ha feitu’u. Ko e ngaahi RSL ko e ngaahi tu'unga malu'i pea 'oku fa'u ia 'aki ha tafa'aki 'o e malu. Ko e ngaahi fakalaka taimi nounoú ‘oku ‘ikai ke ne ‘omai ha fakatu‘utāmaki vave ki he mo‘ui lelei ‘a e kakaí. Ko e ngaahi tu'unga 'i 'olunga 'i he RSLs 'oku 'ikai 'uhinga ia 'e pau ke iku 'a e faka'ali'ali ki he ngaahi nunu'a ki he mo'ui lelei.

Ko e taumu'a 'o e sipinga 'o e 'ea ke fua 'a e lahi 'o ha me'a 'uli pau 'oku 'i he 'ea 'i ha vaha'a taimi. Ko e 'analaiso 'i he fale fakatotolo fakakemi ki he ngaahi me'a 'uli kehekehe 'oku fai ia 'aki 'a e ngaahi founga kehekehe pea 'oku fuoloa ange 'a e ngaahi me'a 'uli 'e ni'ihi ke fakahaa'i 'a e ola 'i he ni'ihi kehe.

Ke vakai ki he fakamatala 'o e sipinga 'o e 'ea 'o e US EPA kuo fakamo'oni'i, lomi'i 'i he ngaahi fehokotaki'anga 'i lalo:

https://health.hawaii.gov/mauiwildfires/files/2023/10/83150-F0376-DAR-091223.pdf

https://health.hawaii.gov/mauiwildfires/files/2023/10/83150-F0376-DVR-092023_TEM.pdf

https://health.hawaii.gov/mauiwildfires/files/2023/10/83150-F0376-DVR-092023_PCM.pdf

https://health.hawaii.gov/mauiwildfires/files/2023/10/83150-F0376-DVR-091823_Metals.pdf

“Ko e ngaahi ola ko eni ‘o e ngaahi sipinga ‘o e ‘eá ‘oku fakapapau‘i ai ‘oku lelei ‘a e tu‘unga ‘o e ‘eá, pea ‘oku nau tokoni ke fakamo‘oni‘i ‘a e ‘aonga ‘o e hokohoko atu ‘a e siofi ‘o e ‘eá ki he ngaahi me‘a ‘oku ‘i he ‘eá,” ko e lau ia ‘a e Talēkita Mo‘ui ‘a e Siteití ko Toketā Kenneth S. Fink. “ʻOku mahuʻinga ke manatuʻi ko e siofi ʻo e ʻeá ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e tuʻunga ʻo e ʻea ʻi he ʻātakaí, pea ʻe lava ke fakatupu ʻe he ngaahi ngāue fakamaʻá ʻa e efuefu mo e efuefu fakatuʻutāmaki ke hoko ʻi he ʻeá. ‘I he taimi ‘oku ‘i he feitu‘u ‘oku uesia ai ‘a ia ‘oku lahi ai ‘a e fakatu‘utāmaki ‘o e faka‘ali‘alí, ‘oku totonu ke tui ‘e he kakaí ha me‘a fakapuli mata N95 pe ‘oku ma‘olunga ange hono tu‘ungá mo ha ngaahi me‘angāue malu‘i fakafo‘ituitui kehe . ‘Oku totonu foki ke hokohoko atu ‘a e ngaahi fakatokanga ‘i he ngaahi feitu‘u ofi maí kapau ‘e fakahoha‘asi ‘a e efuefu mei he matangi mālohí, ngaahi ngāue ‘oku fekau‘aki mo e toe hū ki aí, mo hono to‘o ‘o e ngaahi veve pea ‘e malava ke mafola atu ‘o fakalaka atu ‘i he feitu‘u ‘oku uesiá.”

Ko e PM 2.5 ko e ngaahi me‘a iiki ‘oku milimita ‘e 0.0025 pea si‘isi‘i ange hono lahí (‘oku liunga 30 nai ‘ene si‘isi‘i ange ‘i ha fulufulu‘i‘ulu ‘o e tangatá) ‘a ia ‘e lava ke hoko ko ha konga ‘o e efuefu, efuefu, kohu, mo e ‘uli ‘o e ‘eá. Ko e taimi nounou ‘o e PM 2.5 ‘e lava ke ne fakatupu ‘a e ‘ita ‘i he matá, kongalotó, mo e ma‘ama‘á. Ko e taimi loloa ange ‘o e ‘asi ki he PM 2.5 ‘e lava ke ne fakatupu ‘a e kovi ange ‘a e ngaahi mahaki ‘o e mānava hangē ko e mafu mo e mahaki ‘o e mafú (COPD) pea pehē ki he ngaahi mahaki ‘o e mafú mo e ngaahi palopalema mahu‘inga kehe ki he mo‘uí.

Ko e ngaahi me'a 'oku 'uli'i 'a e hoha'a, hange ko e ngaahi ukamea hange ko e lead pe arsenic, 'oku nau piki ki he ngaahi konga 'o e efuefu mo e efu 'oku lesisita ko e PM 2.5. Koe'uhi ko 'eni, 'e lava ke faka'aonga'i 'a e siofi 'o e 'ea ki he PM 2.5 ko ha faka'ilonga ki he siofi 'o e 'uli. Kapau 'oku 'ikai ke ma'olunga ange 'a e ngaahi fua 'o e PM 2.5 'i he ngaahi tu'unga angamaheni 'o e baseline (kei 'i he sone lanumata 'o fakatatau ki he https://fire.airnow.gov/ ), pea 'oku 'ikai ke 'i he 'ea 'a e efu mo e efu mei he ngaahi feitu'u 'oku uesia, mo honau ngaahi me'a 'oku fekau'aki mo ia, 'i ha fa'ahinga lahi 'e lava ke fua 'e lau 'oku fakatu'utamaki.

Hili e ngaahi vela ʻo e vaotaá, kuo fokotuʻu ʻe he EPA mo e DOH ʻo e ʻAmeliká ha ngaahi meʻa siofi ʻea hokohoko ʻe 17, ngaahi meʻa siofi ʻe 12 ʻo e PurpleAir PM 2.5 ʻi Lāhainā mo e Upcountry Maui pea pehē ki ha ngaahi meʻa siofi ʻe nima ʻo e ʻĀtakai Beta Fakaʻauha ʻo e Masa (E-BAM) ʻi Lāhainā. 'Oku ola lelei 'a e E-BAMs ki hono fua 'o e PM 2.5, 'oku 'i ai 'a e tonu mo e tonu 'oku fe'unga mo e ngaahi fie ma'u 'a e EPA 'o e US, pea mo e ngaahi ola 'oku fakafehoanaki ki he ngaahi founga 'o e EPA 'o e US. 'Oku ma'u lahi ange 'a e ngaahi monitoa 'o e PurpleAir 'o 'omi ha malu'i mo e 'ilo 'e lava ke hoko 'a e efu mo e efu 'i he 'ea. 'Oku fu'u 'aonga 'aupito 'a e ngaahi monitoa 'o e PurpleAir ki he siofi 'o e 'ea mafola 'aki hono fakalahi 'o e siofi fakasiokalafi 'i loto 'i he ngaahi komiuniti.

'Oku ma'u 'a e fakamatala 'o e siofi 'o e 'ea taimi mo'oni 'i he Mape 'o e AirNow 'o e Afí mo e Kohu 'i he https://fire.airnow.gov/ . Taipa ʻi he “Lāhainā, HI” ke vakai ki he ola ʻo e siofi ʻo e ʻea lolotongá ʻi Lāhainā.

ʻE tānaki atu ha ngaahi meʻa fakaʻata ʻea kehe ʻi he hokohoko atu ʻa e feinga fakaakeaké.

‍