Ikai.Ko e ongo polokalama kehekehe ia, pea kuo pau ke ke fakamoʻoni tauʻatāina ki he ongo meʻá ni ke ke hoko ko ha konga ʻo e ongo meʻá ni.

Ikai.Ko e ROE ‘oku ‘aonga pe ia ‘i he lolotonga ‘o e polokalama pea ‘oku ‘ikai ke ne uesia ‘a e ‘ea ‘o e koloa ‘i ha fa’ahinga founga. Ko e ROE 'oku 'aonga pe ia ki he loloa 'o e polokalama. Hili hono fakakakato ‘o e fakama’a, ‘e ‘oatu ‘e he FEMA ha lipooti fakaikiiki fekau’aki mo e founga ‘o e fakama’a pea ‘e fakata’e’aonga’i ‘a e ROE.

Ikai.Ko e pa’anga malu’i ‘e tanaki ia ‘e he vahefonua ki he malu’i ki hono to’o ‘o e veve kapau na’e ‘i ai ha’o policy.

‘Io, ‘oku ‘i ai ‘a e feitu’u ‘o e foomu ROE ki he owner ke ne fakahu ‘a e fakamatala malu’i. Kapau ‘oku ‘ikai ha malu‘i ‘a e tokotaha ‘oku ‘a‘aná, ‘oku ‘ikai ha toe ngāue ‘e fiema‘u. Kapau ‘oku ‘i ai ha malu‘i ‘a e tokotaha ‘oku ‘a‘aná ‘aki hono to‘o ‘o e veve ko ha laine pau ‘i he‘enau tu‘utu‘uni malu‘í, kuo pau ke nau fakafoki ‘a e pa‘anga ‘oku ‘oange kiate kinautolú mei he kautaha malu‘í ki he vahefonuá. ‘Oku fokotu’u atu ke nau fetu’utaki ki he’enau kautaha malu’i ke ‘eke ha ngaahi fehu’i kapau ‘oku ‘ikai ke nau fakapapau’i ha ngaahi malu’i pau. Kapau te ke ma'u ha totongi malu'i ki hono to'o 'o e veve pea 'oku fakama'a ta'etotongi 'e he USACE ho'o koloa, 'oku ke ma'u 'a e ngaahi monu'ia 'oku toe ua.

Ikai Neongo na'e ngaue'aki 'e he USEPA 'a e ngaahi ma'u'anga tokoni (kau ngaue, me'angaue, kau konituleki, etc.) mei he'ene polokalama Superfund 'aki 'a e pa'anga 'o fakafou 'i ha ngaue misiona mei he FEMA ke fakahoko 'a e ngaahi ngaue fakama'a 'o e Vahe 1, 'oku 'ikai lau 'eni ko ha feitu'u Superfund. Ko e saiti Superfund ko e angamaheni ko ha poloseki fakama'a 'oku 'ikai ha pule'anga kehe 'e lava ke ne fakahoko 'a e ngaue pea 'oku 'uhinga ia ke fakalelei'i 'a e ngaahi ngaue fakangaue'anga kimu'a. Ko e feitu’u lingi’anga koloa tu’uma’u ‘e langa mo fakalele ia ‘i he malumalu ‘o e ngaahi lao ‘a e siteiti mo e Pule’anga Fakatahataha kehe mei he lao ‘o e Superfund.

‘Io, ‘oku fiema’u ‘a e ngaahi koloa ‘oku uesia ‘e he vela ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi veve ‘oku taau ke fakakakato fakatou’osi ‘a e Vahe 1 mo e 2 ‘o e polokalama.

Ki he Vahe 1, oku fiema u ke to o a e ngaahi koloa kotoa pe mo e veve. Ko e ngaahi me‘á ni ‘e lava ke fakatu‘utāmaki pea ‘oku fiema‘u ke tokanga‘i mo li‘aki makehe. ‘E fakakakato ‘e he EPA ‘a e founga ko ‘eni ki he ngaahi koloa kotoa pe ‘oku uesia ‘e he vela. Ko e Vahe 1 ‘o e Polokalama ‘oku fakahoko ia ‘o ‘ikai ha totongi ki he kau ma’u koloa.

Ko e to'o 'o e veve 'o e Vahe 2 'e he Corps 'oku fili pe; ka ‘oku kei fiema’u pe ‘a e ngaahi koloa ‘oku nau fili ke ‘oua ‘e kau ki he fili ko ‘eni ke nau fakahoko ‘a e to’o taimi totonu ‘o e ngaahi mala’e ‘oku ‘i ai ‘a e veve fakatu’utamaki, pea ‘e fokotu’u ‘e he Vahefonua ‘a e ngaahi ‘aho faka’osi. Ko e to’o ‘e ha kautaha aleapau taautaha ‘oku fakamafai’i ka kuo pau ke fai ia ‘i he fakamole ‘a e tokotaha ‘oku ‘a’ana ‘a e ‘api, pea ko e ngaue ‘oku fai kuo pau ke a’usia pe laka hake ‘i he ngaahi tu’unga ‘oku fokotu’u ‘e he ngaahi potungaue fakalotofonua, fakasiteiti mo fakafederal. ‘Oku kau heni ‘a e muimui ki he ngaahi fiema’u fakalao kotoa pe ki hono tokanga’i, li’aki ‘i he ngaahi feitu’u kuo fakamafai’i ke li’aki, sipinga ‘o e kelekele mo e fetuku. ‘Ikai ngata ai, kuo pau ke ngaue’aki ‘a e ngaahi founga pule’i lelei taha fakataha mo e ngaahi tohi ‘o e ngaahi ngaue fakangaue mo e pule’i ‘o e holo ‘a e kelekele. 

‘E lava ke tokoni ‘a e ngaahi kautaha ngāue tokoni ‘e ni‘ihi ki he ngaahi ngāue ki he toe hū, ka neongo ia, ‘oku ‘ikai ke ‘amanaki ‘e fakahoko ‘e he VOADS ha fatongia ‘i he Polokalama To‘o Vevé ‘a e USACE.

Ko e issue ko eni 'oku lolotonga 'i he 'ao 'o e Fakataha Tokoni 'o e Vahefonua Maui. Naʻe fie maʻu ʻa e ngaahi foomu ʻo e opt-out ʻi he ngaahi meʻa naʻe hoko kimuʻá; ka neongo ia, 'oku kei fakalakalaka 'a e Vahefonua Maui 'o 'enau ngaahi founga ngaue 'o e opt-out mo e ngaahi tu'unga mo'ui 'o e Polokalama To'o 'o e Ngaahi Veve Kehe. ‘E fiema’u ‘e he vahefonua ‘a e to’o veve ‘oku fakahoko ‘e he tokotaha pe ke muimui ki he ngaahi fiema’u fakalao kotoa pe kau ai ‘a e muimui ki hono ngaue’aki ‘o e ngaahi feitu’u totonu ke li’aki ai ‘a e veve, ngaahi founga pule’i lelei taha, sivi totonu, pule’i ‘o e holo ‘a e kelekele, siofi ‘o e anga fakafonua, etc.

Kapau ‘oku nau fie kaniseli, ‘e lava ke nau kole ke to’o ‘o fakafou ‘i he Vahefonua.

Ikai He'ikai ke tau lava 'i ha fa'ahinga founga 'o fakahinohino'i 'a e ngaahi founga mo e ngaahi founga 'oku ngaue'aki 'e he kau konituleki ke fakakau 'a e kau ngaue 'oku nau fai 'a e me'a. ‘E ‘i ai ha tokotaha ‘Initia Hauai’i tautautefito ki he anga fakafonua ‘o e kau Lahaina ‘i he feitu’u ke ne tokanga’i ‘a e ngaue ‘oku fai.

Ki he ngaahi fakamatala fakamuimuitaha kotoa pe 'i he uepisaiti 'a e Maui Recover fekau'aki mo e To'o 'o e Ngaahi Veve 'o e Afi, lomi'i heni. Ko e fakamatala mahuʻinga ʻeni ʻoku fakatefito ʻi he ngaahi fehuʻi ʻoku faʻa ʻeke lahi tahá:

Fekau'aki mo e To'o 'o e Veve 'o e Afi

Ko e To’o ‘o e Veve ‘o e Afí ko hono to’o ia ‘o e toenga ‘o e efu mo e veve ‘o e ngaahi fa’unga pea ‘e lava ke kau ai ‘a e sivi ‘o e kelekelé. Ko e Vahefonua Maui, Siteiti Hauai'i, FEMA mo e kau 'ofisa fakalotofonua 'oku nau fetu'utaki mo e Kau 'Enisinia 'a e Kau Tau 'a 'Amelika ke 'oatu ha Polokalama To'o 'o e Ngaahi Veve Fakatahataha. ‘Oku faka’ata ‘e he polokalama ni ‘a e Corps ke fakahoko ‘a e to’o malu mo e tokanga’i ‘o e ngaahi veve kuo maumau’i ‘e he afi mei he ngaahi koloa kuo faka’auha.

‘E fokotu’u ha founga fakafo’ituitui ki hono to’o ‘o e ngaahi veve ‘o e afi ma’anautolu ‘oku nau fie mavahe mei he Polokalama To’o ‘o e Ngaahi Veve Fakatahataha. ‘Oku lolotonga ngaue ‘a e Vahefonua ke fa’u ‘a e founga ngaue, ngaahi tohi fakahinohino mo e ngaahi foomu ki hono to’o ‘o e ngaahi veve ‘o e afi ‘a e kau konituleki taautaha pea ‘e vavé ni hano pulusi ‘a e fakamatala.

Ko e hā hono fuoloa ʻo e Toʻo ʻo e Vevé?

Naʻe ʻosi ha ngaahi māhina siʻi ʻa e fakamaʻa ʻi Kula/ʻOliná, he ko e lahi ʻo e efu mo e veve ko ha konga siʻisiʻi pē ia ʻo e lahi ʻi Lahaina. Ko e fakama'a 'i Lahaina 'e to'o 'a e konga lelei taha 'o e 2024.

Ngaahi Konga 'o e To'o 'o e Veve 'o e Afi

'Oku vahevahe 'a e to'o 'o e veve 'o e afi ki he konga 'e ua:

Konga 1:

‘I he ‘osi ‘a e Vahe 1, na’e fakapipiki ‘e he EPA ha faka’ilonga ‘i he ngaahi koloa takitaha ‘i he taimi ‘oku ‘osi ai ‘a e to’o ‘o e veve fakatu’utamaki, pea faka’ilo ki he komiuniti lahi ange ‘i he taimi ‘oku ‘osi ai ‘a e to’o ‘o e ngaahi naunau fakatu’utamaki ‘i ha kaunga’api kakato. Vakai ki he me'angaue ma'u'anga tokoni 'i he 'initaneti 'a e EPA, 'a ia 'oku ne 'omi 'a e fakamatala ki he'enau founga, fakalakalaka mo e tu'unga fakakakato: bit.ly/EPAprogress .

Ko e To’o ‘o e Ngaahi Naunau Fakatu’utamaki ko hono to’o ‘o e ngaahi naunau fakatu’utamaki ‘e ala uesia ai ‘a e mo’ui ‘a e tangata, fanga monumanu mo e ‘atakai ‘o fakafou ‘i hono faka’ali’ali. 'I he fengaue'aki mo e Vahefonua 'o Maui mo e Siteiti 'o Hauai'i, na'e vahe 'e he Potungaue Pule'i Fakavavevave 'a e Pule'anga (FEMA) 'a e Potungaue Malu'i 'o e 'Atakai 'o e 'Amelika (EPA) ke savea, to'o mo li'aki 'a e ngaahi naunau fakatu'utamaki mei he ngaahi koloa kotoa pe 'oku uesia 'e he vela 'o e vao 'i Lahaina, Kula mo e Olinda pezard kasa compres,Ha. vali, lolo, me’a fakatupu, ngaahi me’atau mo e ngaahi mīsini (kau ai ‘a e ngaahi mīsini lithium-ion, tautautefito ki he ngaahi sisitemi tauhi’anga mīsini la’ā ‘i ‘api). Ko e ngaahi me‘á ni ‘e lava ke ‘i ai ha ngaahi me‘a fakatu‘utāmaki pea ‘oku fiema‘u ke tokanga‘i mo li‘aki makehe.
​

Konga 2:

Ko e taimi pe ‘oku fakamo’oni hingoa ai ha foomu Totonu ki he Hu (ROE) ki he Vahe 2, ‘oku fetu’utaki ‘a e kau ngaue ‘a e Army Corps ki he kau ma’u ‘api ‘oku nau lesisita ‘i he Polokalama To’o ‘o e Ngaahi Veve Fakatahataha ‘o fakafou ‘i he telefoni houa ‘e 24-48 kimu’a ke ‘oatu ha fakatokanga ki he taimi kamata ngaue. ‘Oku fiema’u ‘a e konituleki ‘a e Corps ke ne ‘oatu ki he Corps ha lipooti faka’ofisiale ‘o e fakakakato. ʻOku ʻoatu ʻe he Koló ʻa e ngaahi lipooti ko iá ki he vahefonuá, pea ʻoku fakahā ʻe he vahefonuá ki he kau maʻu ʻapí. ‘E pulusi ha mape ‘o e Vahe 2, ‘o fakahaa’i ai ‘a e fakalakalaka, ‘i he taimi ‘e kamata ai ‘a e ngaue.

Ko fe na'e hoko ai 'eni kimu'a pea ko e ha na'e fai ke fakama'a 'a e ngaahi feitu'u na'e uesia?

Kuo fehangahangai ‘a e FEMA mo e USACE mo e ngaahi tu’unga tatau ‘i he ngaahi ta’u kimui ni mai ‘i Kalefōnia, Kololato mo Niu Mekisikou. Ko e ngaahi a’usia mo e ngaahi founga lelei taha mei he ngaahi me’a ko ‘eni na’e hoko ‘oku ngaue’aki ia ‘e he ongo potungaue ‘i hono poupou’i ‘o e ngaahi ngaue fakama’a mo e fakaakeake ‘i Maui, ‘a ia ‘oku tatau mo e ngaahi founga na’e ngaue’aki hili ‘a e ngaahi fakatamaki ko ia.

‘Oku ‘i ai nai ha malava ke hoko ‘a e feitu’u tauhi’anga veve fakataimi (TDS) ko e feitu’u ke li’aki tu’uma’u ai ‘a e efu mo e veve ‘o e afi?
Ikai Naʻe langa ʻe he Kau ʻEnisinia ʻa e Kau Tau ʻa ʻAmeliká (USACE) ʻa e TDS ke fakatoka fakataimi ʻaki ʻa e ngaahi veve kae ʻoua kuo langa ʻe he Vahefonua Maui ha feituʻu tuʻumaʻu ke tuku ai ʻa e veve ʻi he Central Maui Landfill.

‘E lava ke fakahoko ‘a e ngāue fakama‘á mo e fefononga‘akí ‘i he po‘ulí?

‍
Ikai Ko e feinga fakama’a, fetuku mo e tukuange ‘o e ngaahi me’alele ‘i he TDS ‘e si’isi’i ange ‘a e ola pea ‘e ‘ikai malu ke fakahoko ‘i he ngaahi houa po’uli koe’uhi ko e ngaahi ‘uhinga kehekehe. ‘Oku ‘i ai ‘a e kau siofi faka‘ākeolosia mo fakafonua kuo ako‘i ‘i he ngaahi feitu‘u ngāue kotoa pē pea ‘oku nau fiema‘u ha maama fakanatula fe‘unga ke ‘ilo‘i ai ‘a e ngaahi me‘a faka‘ākeolosia, ngaahi me‘a faka‘ākeolosia, mo e ngaahi feitu‘u ‘e lava ke tanu ai. ‘Oku luelue holo ‘a e kau ngaue fakama’a ‘i he ngaahi konga kelekele lolotonga ‘a e fakama’a ke ‘ilo’i faka’ata ‘a e efu mo e veve ‘a ia ‘e ala tuku pe ‘ikai lava ke hu ki ai ‘a e kau keli. Kuo fakalotosi'i'i 'a e ngaahi maama fakatupu koe'uhi ko e ngaahi 'uhinga faka'ekolosia he 'oku 'iloa 'a e ngaahi maama ngingila 'oku ne fakahoha'asi pe fakahoha'asi 'a e mo'ui 'i tahi, tautautefito ki he fanga ki'i fo'i 'unufe 'oku nau 'uhiki, 'a ia 'oku nau ngaue 'i he po'uli. ‘Ikai ngata aí, ko e longoa‘a lahi ‘oku fekau‘aki mo e ngaahi ngāue ‘i he po‘ulí ‘e toe fakatupu hoha‘a nai ia ki he kau mēmipa ‘o e komiunitī ofi maí. Faka'osi, 'oku ngaue 'a e kau ngaue fakama'a 'o a'u ki he houa 'e 12/'aho, 'aho 'e 7 he uike, pea 'oku nau fiema'u ha taimi ke nau malolo mo fakafonu kimu'a pea toki fai 'a e sifi 'o e 'aho hono hoko.

Ko e hā hono fuoloa ʻo e founga kotoa ko ʻení?

Naʻe fakakakato ʻa e fakamaʻa ʻi Upcountry ʻi he vaeuaʻanga ʻo Sanuali, he ko e lahi ʻo e efuefu mo e veve ko ha konga siʻisiʻi ia ʻo e lahi ʻi Lahaina. Ko hono fakama’a mo hono hiki ‘o e efu/veve mei Lahaina ki he feitu’u TDS ‘e fakalahi atu ia ki Sanuali 2025. ‘Oku lolotonga fai ‘a e feinga ke fakavave’i ‘a e palani, tisaini mo hono langa ‘o ha feitu’u ke li’aki veve tu’uma’u (PDS) ‘i he Central Maui Landfill, ‘a ia ‘e lava ke fakakakato ‘i he konga kimui ‘o e 2024.

‘E fetu’utaki atu ki he kakai ‘o e kolo mo ‘enau ‘aho kuo fakataimitēpile’i ke to’o ai ‘a e veve ‘i ha houa ‘e 72 kimu’a. ‘E fokotu’u ‘e he kau konituleki ‘a e USACE ha faka’ilonga ‘i he koloa ‘oku ne fakahaa’i ‘a e tu’unga ‘o ‘enau koloa ‘o fakafou ‘i ha lisi ke vakai’i. Ko 'emau taumu'a ke toe 'ai ke ma'u 'a e tu'unga 'i he 'initaneti. ʻOku totonu ke lava ʻe he kau maʻu koloá ʻo folau ki ha mape, fakahū honau tuʻasilá, pea sio ki he tuʻunga lolotongá ʻi aí.

Fakafuofua lolotonga ki he USACE Vahe 1 – ‘aho ‘e 90. Konga 2 - mahina 'e 6-12.

‘E to’o ‘a e efuefu mo e veve mei he ngaahi feitu’u kotoa pe ‘oku uesia kau ai ‘a e ngaahi feitu’u fakapule’anga, nofo’anga mo e ngaahi feitu’u fakakomesiale.

• Ngaahi Fakava'e - 'Io. Meʻapango ʻe toʻo ʻa e ngaahi fakavaʻé. Koe'uhi ko e vela lahi 'o e afi, ko e lahi taha 'o e ngaahi fakava'e 'oku structurally compromised, pea 'oku 'ikai lava ke toe langa malu ki ai. Koeʻuhí ko ʻení, ʻe toʻo ʻe he polokalama toʻo ʻo e veve ʻa e ngaahi fakavaʻé ko ha konga ʻo e fakamaʻá.
• Ko e ngaahi 'ā fakafa'unga 'oku taau ke to'o, 'oku 'ikai taau 'a e ngaahi 'ā fakafonua. ‘Oku ‘ikai ke to’o ‘a e ngaahi ‘ā langa kapau ‘oku fakahaa’i ‘e ha sivi ‘enisinia langa ‘oku nau lelei.
• Ngaahi me'alele/vaka, koloa 'oku 'i ai hono title. Ko e koloa kuo title 'e fakamaau'i pea toe ngaue'aki.
• Ngaahi Hala/Hala - 'Oku 'ikai ke taau fakalukufua tukukehe kapau 'oku 'i loto 'i he va'e efu pea 'e motuhi ia 'i he taimi 'oku 'i tu'a ai mei he va'e efu.
• Ngaahi Vai kaukau – ‘E fakatafe ‘a e efu ‘o e ngaahi vai kaukau pea ‘e maea ‘o fakatatau ki he ngaahi tu’unga mo’ui ‘a e OSHA.

Naʻe fakakakato ʻa e fakamaʻa ʻi Upcountry ʻi he vaeuaʻanga ʻo Sānualí, he ko e lahi ʻo e efuefu mo e veve ko ha konga siʻisiʻi pē ia ʻo e lahi ʻi Lahaina. Ko hono fakama’a mo hono hiki ‘o e efu/veve mei Lahaina ki he feitu’u TDS ‘e fakalahi atu ia ki Sanuali 2025. ‘Oku lolotonga fai ‘a e feinga ke fakavave’i ‘a e palani, tisaini mo hono langa ‘o ha feitu’u ke li’aki veve tu’uma’u (PDS) ‘i he Central Maui Landfill, ‘a ia ‘e lava ke fakakakato ‘i he konga kimui ‘o e 2024.

Ako lahi ange fekau'aki mo e Vahe 1 mo e Vahe 2 kotoa 'o e founga 'o e To'o 'o e Ngaahi Veve 'o e Afi.

‘Oku lolotonga fakahoko ‘a e Vahe 1; ‘E fakapipiki ‘e he EPA ha faka’ilonga ‘i he ngaahi koloa takitaha ‘i he taimi ‘e ‘osi ai hono to’o ‘o e veve fakatu’utamaki, pea ‘e toe fakahā foki ki he komiuniti lahi ange ‘i he taimi ‘e ‘osi ai hono to’o ‘o e ngaahi naunau fakatu’utamaki ‘i ha kaunga’api kakato. Vakai ki he me'angaue ma'u'anga tokoni 'i he 'initaneti 'a e EPA, 'a ia 'oku ne 'omi 'a e fakamatala ki he'enau founga, fakalakalaka mo e tu'unga fakakakato: bit.ly/EPAprogress .  

Ko e taimi pe ‘e fakamo’oni hingoa ai ha foomu Totonu ki he Hu (ROE) ki he Vahe 2, ‘e fetu’utaki ‘a e kau ngaue ‘a e Army Corps ki he kau ma’u ‘api ‘oku nau lesisita ‘i he Polokalama To’o Veve Fakatahataha ‘o fakafou ‘i he telefoni houa ‘e 24-48 kimu’a ke ‘oatu ha fakatokanga ki he taimi kamata ngaue. ‘Oku fiema’u ‘a e konituleki ‘a e Corps ke ne ‘oatu ki he Corps ha lipooti faka’ofisiale ‘o e fakakakato. ʻE ʻoatu ʻe he Koló ʻa e ngaahi lipooti ko iá ki he vahefonuá, pea ʻe fakahā ʻe he vahefonuá ki he kau maʻu ʻapí. ‘E pulusi ha mape ‘o e Vahe 2, ‘o fakahaa’i ai ‘a e fakalakalaka, ‘i he taimi ‘e kamata ai ‘a e ngaue.

‘Oku ‘i he ngaahi veve ‘a e ngaahi toenga? Kapau ko ia, ‘e anga-fēfē hono pule‘i ia ‘i ha founga taau mo faka‘apa‘apa?

Lolotonga e efu mei Kula, Olinda mo Makawao na’e ‘ikai ke ‘i ai ha ngaahi toenga, ‘e ala ‘i ai ha ngaahi toenga ‘i he efu mei Lahaina ‘a ia na’e ‘ikai lava ke ‘ilo’i ‘e he kau ngaue kumi. Ko e efu mo e veve mei Lahaina 'oku to'o ia mei he ngaahi koloa 'oku tokanga'i 'e he kau siofi anga fakafonua kuo ako'i 'oku fakangaue'i 'e he USACE. Ko e efu mo e veve ‘oku lolotonga ‘ave ia ki ha feitu’u tauhi’anga veve fakataimi (TDS) ofi ki Lahaina.

Fēfē kapau ‘oku ‘ikai ke ‘asi ha ngaahi me‘a fakafonua pe ngaahi feitu‘u tanu‘anga ki mu‘a lolotonga ‘a e fakama‘á?

Ko e kau konituleki kotoa ‘o e timi veve ‘oku ako’i kinautolu ‘e he kau sio fakafonua ke nau ‘ilo’i ha fa’ahinga ma’u’anga tokoni fakafonua, fakahisitolia, mo faka’ākeolosia ‘i Lahaina pea te nau poupou ki he ngaahi feinga ke malu’i ‘a e ngaahi ma’u’anga tokoni mahu’inga ko ‘eni. ‘Oku fakangāue‘i ‘e he USACE ‘a e kau sio fakafonua mo e kau siofi faka‘ākeolosia ke nau tokanga‘i ‘a e ngaahi ngāue kotoa pē lolotonga ‘a e ngaahi feinga ke to‘o ‘a e ngaahi veve. Ko e taimi ‘oku ma’u ai pe ‘ikai ke ‘ufi’ufi ‘a e ngaahi me’a faka’ofo’ofa pe ngaahi feitu’u tanu’anga kimu’a (ngaahi koloa fakahisitolia), ‘oku muimui ‘a e FEMA ki ha Palani Faito’o Faka’ākeolosia (ATP) kuo fakangofua ke fakalelei’i ha ngaahi me’a ‘oku ma’u ta’efakakaukau’i. ‘Oku ‘i he feitu’u ‘a e kau sio fakafonua mo e kau siofi faka’ākeolosia ki he konga kelekele takitaha ‘oku fiema’u ke siofi ‘o hangē ko ia ‘oku fokotu’u atu ‘i he ATP ki he ngaahi siteisi kotoa ‘o e ngaahi ngāue ‘o e Vahe 2. 

‍

'Oku malava ke fakahu 'a e culturally sensitive pe efu 'oku 'ilo'i 'oku 'i ai 'a e ngaahi toenga 'o e me'a 'oku mavahe mei he toenga 'o e ngaahi veve?

Ko e ngaahi toenga mo e ngaahi me’a fakafonua ‘oku lava ke ‘ilo’i ‘e pule’i totonu ia ‘i he fengaue’aki mo e kau siofi fakafonua, ka neongo ia, ‘oku fu’u faingata’a ke fakafaikehekehe’i ‘a e ngaahi toenga pe ngaahi me’a kehe ‘i he taimi ‘oku efu kakato ai ‘a e ngaahi naunau ‘o e veve.

Ko e hā e meʻa ʻe fai ke fakasiʻisiʻi ʻa e ngaahi uesia ki he ʻātakaí mo ha ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga fakafonua (ʻa ia, ko e ngaahi petroglyphs, Iwi) ʻi he feituʻu ʻo e TDS?

‘Oku fetu’utaki ki he ‘Ofisa Tauhi Fakahisitolia ‘a e Pule’anga mo e kau Talekita Fakafonua fakalotofonua kimu’a pea toki to’o ‘a e ngaahi veve. Kapau ‘oku ‘ilo ha ngaahi feitu‘u pehē, ‘oku fai ha feinga ke faka‘ehi‘ehi pe tauhi ha ngaahi me‘a fakafonua pe ngaahi feitu‘u ‘oku mahu‘inga ‘i he feitu‘ú. ‘Ikai ngata ai, ‘oku ‘i he feitu’u ‘a e kau siofi fakafonua lolotonga ‘a e ngaahi ngaue to’o ‘o e veve ke fakapapau’i ‘oku tauhi totonu pe pule’i ha kau Iwi pe ngaahi me’a faka’ofo’ofa ‘e ala ma’u ke faka’apa’apa’i ‘a e Ngaahi Totonu ‘a e Kau Hauai’i Tu’ufonua ‘o e ngaahi famili.

‘E anga fēfē hono langa ‘a e feitu‘u tauhi‘anga veve fakataimi (TDS) ke malu‘i ‘a e mo‘ui lelei ‘a e tangatá, fanga manú, ngaahi kelekele ngoué, ngaahi me‘amo‘ui ‘i tahí, mo e ‘ātakaí?

Na'e langa 'a e feitu'u TDS 'i 'olunga 'i he ngaahi kelekele compacted mo ha pelesitiki mamafa (80 mil HDPE) liner 'i lalo 'i he efu mo e veve. ‘Oku ta‘ofi ‘a e ngaahi veve (pelesitiki, efuefu) mei he‘ene puhi ki he ngaahi fonua ofi maí pe ki he ‘oseni, pea ‘oku ngāue ‘a e ngaahi me‘a siofi ‘ea ‘i he tafa‘aki ‘o e feitu‘ú. ‘Oku fakahoko ma’u pe ‘a e tokanga’i mo e tokanga’i ke ta’ofi ‘a e leachate (ngaahi me’a huhu’a mei he veve) mei he’ene hiki pe tafe mei he feitu’u. Ko e leachate kotoa pe 'oku 'i loto ia 'i ha feitu'u 'oku tauhi ai 'a e underlain 'aki 'a e liner pelesitiki mamafa tatau ke ta'ofi 'a e infiltration ki he kelekele mo e vai 'i lalofonua, 'a ia 'oku laka hake 'i he 100' 'i lalo 'i he funga kelekele pea 'oku 'ikai ke faka'aonga'i ia ko ha ma'u'anga vai inu. 'Oku toe faka'aonga'i 'a e leachate kuo tanaki 'i loto 'i he feitu'u TDS kuo laine'i ke mapule'i 'a e efu 'o fakatatau ki he ngaahi fie ma'u mo e ouau fakalotofonua. Ko e vai ‘i ‘olunga mei he ngaahi me’a ‘oku hoko ‘i he ‘uha ‘oku fakatafoki ia ‘o takai ‘i he feitu’u TDS kuo laine’i ‘o ngaue’aki ‘a e ngaahi halanga fakatafe kuo fa’u makehe ke ta’ofi ‘a e fetu’utaki mo e efuefu mo e veve.

He'ikai lava 'e he kau nofo 'o dictate 'a e ngaahi tu'utu'uni 'o e sevesi. ‘E pau ke nau fili ke ‘oua ‘e kau ki ai pea ke nau fatongia‘aki hono to‘o ‘o e ngaahi veve ‘o fakatatau ki he ngaahi tu‘unga ‘oku fiema‘ú.

‘E ‘i ai ‘a e kau siofi fakafonua lolotonga ‘a e ngaahi ngaue ki hono to’o ‘o e veve. Kapau ʻe ʻilo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni fakafonua lolotonga hono toʻo ʻo e veve, ʻe taʻofi ʻe he kau siofi ʻa e ngāué pea fakatotoloʻi ha fakaleleiʻanga.

ʻIo. Kapau ‘oku ‘i ai ha ngaahi me’a ‘oku ke fie tauhi ‘i ho’o koloa, fakapapau’i ‘a e ngaahi me’a ke kei ‘i he ROE.
;
‘E fakahā atu ‘a e taimi ‘e fakahoko ai ‘a e ngaahi ngāue ki hono to‘o ‘o e veve.

‘E ma‘u nai ‘e he kau nofo aí ha faingamālie ke nau fakahokohoko ‘a e ngaahi veve ke kumi ha ngaahi me‘a mahu‘inga?

‘Oku faka’ata ‘a e kakai ke nau toe hu ki he ngaahi feitu’u ke nau sio ki he’enau ngaahi koloa, ka ‘oku fakangatangata ‘a e ‘sivi’ koe’uhi ko e ngaahi fakakaukau malu mo e efuefu mo e efu ‘e ala fakatupu ‘e he me’a ni. ‘Oku fakataha ‘a e USACE mo e kau ma’u kelekele fakafo’ituitui kimu’a pea toki to’o ‘a e veve ‘i honau ngaahi kelekele, pea ‘oku ‘i ai ‘a e faingamalie ‘a e kakai ke nau kole “mata fakaava” ki ha ngaahi koloa mahu’inga pau. ‘E lava ke fai ‘e he kakai ‘o e fonua ha ngaahi ngaue ke fakasi’isi’i ‘enau fetu’utaki mo e ngaahi me’a ‘oku ‘uli ‘i he efu mo e efu kau ai ‘a e faka’ehi’ehi mei he fakalavea ‘o e efu pea mo hono tui ‘o e PPE totonu (me’angaue malu’i fakafo’ituitui) ‘i he taimi ‘oku nau ‘i he ngaahi feitu’u ‘oku uesia. ʻIkai ngata aí, ki he kakai ʻoku nau ofi ki he ngaahi feituʻu ʻoku uesiá, ko hono tauhi ʻo e ngaahi tafaʻakí ke maʻa mei he efu mo e efuefu pea mo e toutou fufulu nimá ʻe fakasiʻisiʻi lahi ai ʻa e malava ke ʻasi ʻa e mahakí, ʻo fakatatau ki he Hawaiʻi DOH.

Fēfē kapau ‘e ‘ilo ‘e he tokotaha aleapaú ha ngaahi me‘a mahu‘inga hangē ko e pa‘angá pe ko ha seifi?

Kapau ʻe ʻilo ʻe he tokotaha aleapaú ha ngaahi meʻa mahuʻinga, ʻoku totonu ke nau tauhi ia ke tau lava ʻo fakafoki ia ki he tokotaha ʻoku ʻaʻana ʻa e koloá. ‘Ikai ngata ai, ‘e ‘i ai ‘emau kau ngaue fakapapau’i ‘o e tu’unga lelei ‘i he feitu’u ke nau siofi ‘a e ngaahi tu’unga ko ‘eni pea fai ha fetu’utaki lelei mo e tokotaha ‘oku ‘a’ana ‘a e koloa.

Kuo fai nai ha fetu’utaki ki he komiuniti fekau’aki mo e founga ko ‘eni? ‘E ‘i ai ha faingamālie ke fai ha fakamatala?

‘Oku lolotonga fakahoko ‘a e fetu’utaki ki he kakai ke ‘ilo ‘e he kakai ‘o e kolo ‘a e ngaahi feinga palani ke pule’i ‘a e ngaahi veve pea kole ha ngaahi fakakaukau, fakakaukau, fokotu’u, mo e ngaahi fakakaukau. Ko e outreach ko eni ko e konga ia ‘o ha palani ke kau mai ‘a e komiuniti ‘oku lolotonga fakahoko ‘i he fengaue’aki mo e ngaahi hoa ngaue fakalotofonua, fakasiteiti mo fakafederal. ‘E kau ai ‘a e ‘a’ahi fakafo’ituitui (‘a ia, ko e ngaahi fale ‘oku fakaava, ‘o fakafou ‘i he ngaahi uepisaiti mo e mitia fakasosiale). ʻE ʻoatu ʻa e fakamatala ki he ngaahi faingamālie ko ʻení ʻi he uepisaiti https://www.mauirecovers.org/debrisremoval .

‍

‘Oku kau nai ‘a e Potungaue Mo’ui ‘a Hawaii (DOH) ‘i he palani mo e founga ngaue?

ʻIo. Kuo kau pea ‘oku kei kau faka’aho ‘a e kau ngaue ‘a e DOH mei he ngaahi vahenga kehekehe ‘i he ngaahi tafa’aki kotoa pe ‘o e palani mo hono fakahoko ‘o e poloseki.

‍

‘Oku anga fefe hono ngaue’aki ‘a e Lao ki he Ngaahi Mafai Fakavavevave mo e ngaahi Fanongonongo Fakavavevave ‘oku fekau’aki mo ia ke fakafaingofua’i ‘a e founga ko ‘eni?

Kuo tuku mai ‘e he Kōvana ha ngaahi Fanongonongo Fakavavevave fekau‘aki mo e ngaahi vela ‘o e vaotaá (vakai ki he https://www.mauicounty.gov/2006/Ngaahi Fanongonongo ). ‘Oku faka’ata ‘e he Ngaahi Fanongonongo Fakavavevave ‘a e ngaahi fiema’u fakangofua mo fakatonutonu pau ke fakafaingofua’i ‘a e fakaakeake vave mo e malu’i ‘o e komiuniti ki he kau ma’ukovia ‘i he vela ‘o e vao. Ko e ngaahi fanongonongo ko eni te ne faka’ata ‘a e Vahefonua Maui mei he ngaahi fiema’u fakangofua pau ‘a ia ‘e fakatoloi lahi ai ‘a e tisaini, langa mo hono ngaue’aki ‘o e ngaahi fale tokanga’i ‘o e veve.

‍

Ko e ha e me'a 'oku fai ke fakasi'isi'i 'a e ngaahi nunu'a fakatu'utamaki 'e ala hoko 'i he efuefu / veve ki he mo'ui lelei 'a e tangata mo e 'atakai?

Kuo pau ke to’o ‘a e efuefu, efu mo e veve ‘o e vela ‘i he vave taha pea fakatatau ki he ngaahi tu’unga malu kuo tali. Ko e konga ‘uluaki ‘o e feinga ko ‘eni, ‘a ia ‘oku tokanga’i ‘e he USEPA, ‘oku meimei ke kakato. Ko e konga hono ua, ‘a ia ‘oku lolotonga fakahoko ‘e he USACE, ‘oku kau ki ai hono takai’i ‘o e efu mo e veve mei Lahaina ‘i ha me’a ‘oku ‘ikai ke lava ‘o hū ki ai ‘a e vai, malu’i mo ‘ufi’ufi, pea ‘ave ia ‘i ha loli ki ha feitu’u fakataimi ke fakahoko ai ‘a e ngaahi me’alele kimu’a pea toki tauhi tu’uma’u ia ‘i he feitu’u ‘oku fokotu’u ke fokotu’u ai ‘a e West Maui. Ko e ngaahi veve mo e efu mei he ngaahi feitu’u na’e uesia ‘e Kula/Olinda ‘e ‘ave ia pea lī ia ki he Lingi’anga Veve ‘o Central Maui. ‘Oku ‘i ai ‘a e ngaahi palani fakatu’upakē ke tali ha fakatu’utāmaki pe malingi lolotonga ‘a e fefononga’aki.

‘E lava ke fai ‘e he kakai ha ngaue ke fakasi’isi’i ‘enau ‘asi ki he ngaahi me’a ‘uli ko ‘eni kau ai ‘a e faka’ehi’ehi mei he fakalavea’i ‘o e efuefu pea mo hono tui ‘o e PPE totonu (me’angaue malu’i fakafo’ituitui) ‘i he taimi ‘oku nau ‘i he ngaahi feitu’u ‘oku uesia. ʻIkai ngata aí, ki he kakai ʻoku nau ofi ki he ngaahi feituʻu ʻoku uesiá, ko hono tauhi ʻo e ngaahi tafaʻakí ke maʻa mei he efu mo e efuefu pea mo e toutou fufulu nimá ʻe fakasiʻisiʻi lahi ai ʻa e malava ke ʻasi ʻa e mahakí, ʻo fakatatau ki he Hawaiʻi DOH.

'Oku 'oatu 'i lalo 'a e ngaahi fehu'i fekau'aki mo e malu 'o e To'o 'o e Veve .

‘E malu ‘a e kau ngāué ‘i hono fakama‘a, uta ki tu‘a, mo fetuku ‘a e efuefu mo e veve?

‘E ngāue‘aki ‘e he kau ngāué ‘a e ngaahi teunga malu‘i ke faka‘ehi‘ehi mei he fetu‘utaki pe mānava ‘i he efuefu. ‘E muimui ki he ngaahi tu’unga mo’ui lelei mo e malu ‘o e ngaue kotoa pe ‘oku ngaue’aki.

‘E anga fefe hono to’o pea ‘ave malu ki he ngaahi feitu’u tauhi’anga koloa fakataimi / feitu’u faka’ehi’ehi?

'E tanaki 'a e efu 'aki 'a e ngaahi me'angaue nima (rakes mo e ngaahi fo'i 'akau), mini-excavators mo e front-loaders ki he ngaahi loli 'oku laine'i 'aki 'a e pelesitiki mamafa, 'a ia 'e sila'i mo tarped (aka 'burrito wrapped') kimu'a pea toki mavahe mei he koloa. ‘E muimui ‘a e ngaahi loli ‘i he ngaahi hala kuo fakapapau’i (faka’ehi’ehi mei he Pali) ki he ngaahi feitu’u tauhi’anga koloa fakataimi mo e/pe li’aki koloa. ‘E ‘i ai ‘a e ngaahi me‘a siofi efuefu ‘oku ongo‘ingofua ‘i he feitu‘u ‘oku ma‘u mei ai ‘a e efuefu mo e feitu‘u ‘oku ‘alu ki ai. ‘E lī māmālie ‘a e ngaahi kavengá ki he ngaahi feitu‘u ‘oku lī ai ke faka‘ehi‘ehi mei he fakatupu ‘o e efuefu. 'E pule'i 'a e efu 'e he kau misters vai 'o faka'aonga'i ha spray malimali 'o e vai. Ko e ngaahi staging pads ‘e laine’i ia ‘aki ‘a e pelesitiki mamafa ke ta’ofi ‘a e hū pea ‘e ‘ufi’ufi ‘i he ‘aho kotoa pe ke faka’ehi’ehi mei he momoko mo e efu. ‘E tokanga’i ‘e he US ACE ‘a e kau konituleki kotoa pe ‘oku nau kau ki he founga ko ‘eni.

‘E siofi nai ‘a e ‘ea ‘i he tafa’aki ‘o e feitu’u fakama’a mo e ngaahi feitu’u tauhi’anga/faka’ehi’ehi?

ʻIo. Ko e ngaahi me’a siofi efuefu ‘oku ongo’ingofua kuo fa’ufa’u pau ki he taumu’a ko ‘eni ‘e fokotu’u ia ‘i he ‘aho takitaha ‘e he kau ngaue kuo ako’i lolotonga ‘a e ngaahi ngaue keli mo e lingi kotoa pe. ‘E lava ke sio ‘a e kakai ki he fakamatala ‘o e siofi ‘o e ‘ea ‘i he https://fire.airnow.gov/ .

‘Oku ‘i ai ha fakatu‘utāmaki ‘o e tafe ‘a e vai ‘uhá mei he efuefu ki he ‘oseni pe ngaahi vai kehe ‘i ‘olungá?

Ko e founga lelei taha ke fakasi'isi'i 'a e tafe 'a e efu ko hono fakavave'i hono to'o 'o e efu mei he ngaahi koloa 'oku uesia. Kuo fokotu'u 'a e ngaahi founga pule'i 'o e holo 'oku ui ko e ngaahi founga pule'i lelei taha (BMPs) 'o takatakai 'i he ngaahi 'aofi 'o e matangi ke fakasi'isi'i 'a e 'alu 'a e vai. Ko e ngaahi feinga fakatu’uma’u ‘a e kelekele ‘a e USEPA ‘oku fakahoko ‘i he Fonua ‘Olunga pea ‘oku lolotonga fakahoko ‘i Lahaina ‘oku tefito ‘ene ngaue ki hono mapule’i ‘o e efu, ka ‘oku tokoni foki ‘a e ngaahi feinga ko ‘eni ke fakasi’isi’i ‘a e tafe ‘a e vai. Ko e taimi pe 'oku a'u ai 'a e efu mo e veve ki he ngaahi feitu'u 'o e li'aki faka'osi, 'oku fakasi'isi'i lahi 'a e fakatu'utamaki ko 'eni 'e he ngaahi fotunga 'o e pule'i 'o e tafe mo e ngaahi liners impermeable.

‍
Fēfē ‘a e ‘asipesitosí pea ‘e anga-fēfē hono tokanga‘í?

'E pule'i 'a e lahi 'o e asbestos 'oku 'i ai 'a e naunau (ACM), lahi taha mei he ngaahi naunau langa hange ko e siding, caulk, ngaahi tile 'o e faliki, mo e insulation fakataha mo e efuefu mo e veve fakalelei ke faka'ehi'ehi mei he fakahoha'asi ia pea 'aki hono faka'aonga'i 'o ha spray vai malimali ki he mapule'i 'o e efuefu lolotonga hono tanaki, fefononga'aki mo e to'oto'o 'o e TDSta faka'osi 'i he bo.

‘Oku ‘ai ‘e he ngaahi tu‘unga ‘o e ‘uli ‘i he efuefu ‘a e ngaahi veve ko ha ‘veve fakatu‘utāmaki’?

Ikai Mei ha vakai fakalao, efuefu mo e veve 'o e feitu'u 'oku lau ko e 'veve 'o e 'api,' 'a ia 'oku kehe ia mei he 'veve fakatu'utamaki' fakahingoa pea 'e lava ke pule'i 'i he ngaahi lingi'anga veve fefeka 'o e kolo, hange ko e Central Maui Landfill, 'o fakatatau ki he lao fakafederal. Neongo 'oku 'ai 'e he ngaahi tu'unga 'o e arsenic, lead mo e cobalt 'a e efu ke fakatu'utamaki ki he mo'ui lelei 'a e tangata ('o fakafou 'i he 'asi ki he kili pe 'i he huhu), 'oku 'ikai ke 'ai 'e he ngaahi tu'unga ko 'eni 'o e 'uli 'a e veve ko ha 'veve fakatu'utamaki.' ‘E to’o ha konga manifinifi (1/2 – 1” matolu) ‘o e efu fakataha mo e ngaahi kelekele ‘i lalo (6” matolu). 'I he taimi 'oku fefiofi fakataha ai 'a e naunau ko 'eni, 'oku 'ikai ngalingali 'e 'i ai ha ngaahi tu'unga leachable 'o e arsenic mo e tata 'e fakakalasi 'a e naunau ko ha 'veve fakatu'utamaki' 'i he ngaahi tu'utu'uni fakafederal.

'E lava ke faka'aonga'i ha ngaahi tekinolosia kehe tukukehe 'a e li'aki ke faito'o, toe faka'aonga'i pe faka'aonga'i 'aonga 'a e efuefu/veve?

Ko e sima mo e ngaahi ukamea, ‘a ia ‘oku fakafuofua ki he 25% ‘o e efu/veve ‘oku to’o, ‘oku fakamavahe’i, fufulu pea ‘ave ke fakafoki mo toe ngaue’aki ‘i he motu. Neongo 'oku kei fakatupulaki 'e he kau ako mo e ngaahi ngaue'anga 'a e ngaahi tekinolosia kehe hange ko e pyrolysis, anaerobic digestion, pe gasification, 'Oku 'ikai ke nau lau 'oku 'aonga ki he efuefu/veve 'o e vela 'i Lahaina mei ha fakakaukau fakalao, fakatekinikale pe fakalotofonua. Makehe mei he natula fakalakalaka 'o e ngaahi tekinolosia ko 'eni (si'isi'i 'aupito kapau 'oku 'i ai ha ngaahi me'angaue 'oku fakakomesiale 'oku mo'ui), 'a e lahi 'o e feitu'u 'oku fie ma'u, ngaahi fie ma'u 'o e siting, taimi mo e fakamole ke fakangofua mo langa, ivi 'oku fie ma'u, mo e fa'unga 'o e efuefu/veve ('a ia 'oku 'i ai 'a e ngaahi konga 'o e sio'ata, ceramic tile wilfital 'oku 'ikai ke ngaohi 'e he vibri mo e drywall . Maui. Foki, neongo kapau na'e mo'ui 'a e ngaahi tekinolosia ko 'eni 'i Maui, 'e kei 'i ai pe ha fie ma'u ke pule'i totonu ha voliume lahi 'o e byproduct fefeka (hange ko e biochar) 'oku fakatupu 'e he founga ngaue, 'a ia 'oku lolotonga fakangatangata 'a e ngaahi polokalama fakakomesiale pe ngoue, 'o hange ko e ngaahi koloa ko 'eni 'oku ma'u mei he ngaahi naunau 'o e veve.To ako lahi ange fekau'aki mo e ngaahi technologies ko 'eni 'oku tupulaki seePA mei he USE:

• “Tu‘unga ‘o e Ngāue ki he Ngaahi Tekinolosia ‘o e Liliu ‘o e Vevé ‘oku ‘asi haké’
• “Sivi ‘o e Ngaahi Tekinolosia ‘o e Fakafoki ‘o e Malohi ‘o e Veve Malohi ‘a e Kolo”

'Oku 'i he efu pe veve 'a e dioxins mo e/pe furans 'i he tu'unga fakatu'utamaki?

Neongo na'e ma'u 'a e ngaahi tu'unga 'o e dioxins mo e furans 'i he ngaahi sipinga 'o e efu na'e tanaki 'e he Hawai'i DOH (vakai ) 'oku 'ikai lau 'a e y 'oku fakatu'utamaki ki he mo'ui lelei 'a e tangata 'o fakatatau ki he fakahinohino 'a e Hawai'i DOH ki he dioxins mo e furans 'i he ngaahi kelekele na'e ma'u .

'Oku 'ikai ke angamaheni 'aki 'a e dioxins 'i he ngaahi naunau kimu'a pea toki tutu kinautolu. Kae kehe, ‘i he taimi ‘oku tutu ai ‘a e ngaahi me‘á mo e veve, ‘oku ngaohi ai ‘a e ngaahi taiokisini pea ‘oku hū ia ki he ‘ātakaí. Ko e konga lahi 'o e ngaahi faka'ali'ali lolotonga ki he dioxins 'i he US 'oku makatu'unga ia 'i he ngaahi tukuange na'e hoko 'i he ngaahi ta'u 'e hongofulu kuo maliu atu (eg, 'uli, vela). Neongo kapau ‘e fakangata kotoa ‘a e ngaahi taiokisini ‘oku fakatupu ‘e he tangatá, ‘e kei ‘i ai pē ‘a e ngaahi tu‘unga mā‘ulalo ‘o e ngaahi taiokisini ‘oku ngaohi fakanatulá. Lahi ange 'i he 90% 'o e angamaheni 'o e tangata 'oku fakafuofua 'e he EPA ke fakafou 'i he kai 'o e ngako 'o e fanga monumanu, tautautefito ki he kakano'i manu, ngaahi koloa hu'akau, ika, mo e shellfish.  

Ki ha fakamatala lahi ange, vakai ki he https://www.epa.gov/taiokisini/ako-fekauʻaki mo e taiokisini .

‍

'E lava nai ke faka'ai'ai 'a e efu/veve 'i ha "pool" 'o e sima hange ha fale mate?

Ko e fokotu'u 'o e feitu'u faka'osi 'o e containment 'e 'i he ngaue 'oku tatau pe ia mo e encapsulation, 'o 'ikai ha lahi 'o e sima 'e fie ma'u. Kapau na'e encapsulated 'a e efu/veve 'i he sima, 'e toe lahi ange 'a e ngaahi faingamalie 'o e leaching, leakage 'i he ngaohi, fefiofi mo e solidification.

Ko e ngaahi fehu'i 'o e 'atamai 'oku 'oatu 'i lalo fekau'aki mo hono li'aki 'o e efuefu mo e veve:

Mo e Feitu'u Pule'i 'o e Lefulefu 'o Kula/Olinda - Lingi'anga Veve 'o Maui Lotolotonga

‘E to’o nai ‘a e efu mo e veve mei he ngaahi feitu’u ‘oku ‘i ai ‘a e kakai, nofo’anga mo e ngaahi feitu’u fakakomesiale? Kuo kamata nai e founga ngaue?

ʻIo. ‘E to’o ‘a e efu mo e ngaahi veve ‘o e ngaahi langa ‘oku fekau’aki mo e vela mei he ngaahi ‘api ‘o e kakai, ngaahi ‘api nofo’anga mo e ngaahi ‘api fakakomesiale. ‘Oku ‘amanaki ke fakakakato ‘a e ngaahi feinga to’o ‘o e efuefu mo e veve ‘i he konga kimu’a ‘o Sanuali ‘i he Fonua ‘Olunga (Kula, Olinda, mo Makawao), pea ‘oku ‘amanaki ke kamata ‘i he konga kimui ‘o Sanuali ‘i Lahaina. ‘Oku ‘ikai kau ‘i he feinga ko ‘eni ‘a hono to’o ‘o e efuefu ‘oku hola mei he ngaahi koloa ‘oku ofi ki he ngaahi koloa ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi langa kuo maumau.

‘Oku ‘i ai nai ha malava ke hoko ‘a e feitu’u ‘oku tauhi ai ‘a e veve fakataimi (TDS) ko e feitu’u ke li’aki tu’uma’u ai ‘a e efu mo e veve ‘o e afi?

Ikai ‘Oku langa ‘e he Kau ‘Enisinia ‘a e Kau Tau ‘a ‘Amelika (USACE) ‘a e TDS ke fakatoka fakataimi ‘aki ‘a e ngaahi veve kae ‘oua kuo langa ‘e he Vahefonua ha feitu’u ke tuku ai ‘a e veve tu’uma’u.

Ko e ha 'oku 'ikai ke to'o ai 'a e efu mo e veve mei he motu ke li'aki?

Koe'uhi ko e ngaahi 'uhinga fakalotofonua, malu mo e 'atakai, 'e fu'u faingata'a 'aupito. Ko e founga hono fakahokohoko, fakafonu, uta mo tuku hifo ki/mei he ngaahi vaka, pea uta ki he ngaahi lēlue pe loli ke fetuku ki he ngaahi fale ʻi he fonua lahí ʻoku ʻikai ke malava ia ʻi he ngaahi langa fakalakalaka ʻoku ʻi aí, ʻi Maui mo e fonua lahí fakatouʻosi. Hangē ko 'eni:

• ko e efuefu/veve mei he feitu'u TDS 'o West Maui 'e fiema'u ke keli, uta ki he ngaahi loli ('oku fakafuofua ki he lolotonga ni 'oku 40,000+ 'a e ngaahi fononga), pea hiki ki Kahului, 'a ia ko e feitu'u 'oku tokolahi 'a e kakai;
• Mahalo ‘e fiema’u ke toe keli ‘a e Taulanga Kahului ke lava ‘o hū mai ha vaka ‘oku lahi ‘a e me’a ‘oku fiema’u ke lava ‘o hū mai ai ‘a e uta efuefu/veve;
• ‘e pau ke langa ha feitu‘u tauhi‘anga veve fakataimi (TDS) ‘o ofi tonu ki he taulangá, ‘a ia ‘oku ‘ikai ha feitu‘u fe‘unga pea ‘e hoko ia ko ha fakatu‘utāmaki ki he ‘ātakai ‘o e tahí;
• ‘e fiema’u ke fokotu’u ha fu’u crane ‘i he taulanga ‘i he vaha’a ‘o e TDS mo e vaka ke uta ‘aki ‘a e efuefu/veve;
• ‘e fiema’u ‘e he vaka ha taulanga vai loloto fe’unga ‘i he matāfanga fakahihifo ‘o e fonua lahi mo ha ngaahi me’angaue fe’unga ki hono to’oto’o (crane lahi) ke off-load ‘a e efu/veve mei he vaka ki he ngaahi lēlue ke uta;
• ko e efu/veve 'e pau ke fakafolau ia 'i he lēlue ki he ngaahi lingi'anga veve kuo laiseni 'a ia 'e lava ke tali 'a e veve 'o e 'ave 'o e lēlué.

Ko e founga ko ení ‘e fakaloloa ai ‘a e taimi ki he fakama‘á ‘aki ha ngaahi māhina ki he ngaahi ta‘u. ‘Ikai ngata ai, ‘e fakalahi ‘a e uesia fakalukufua ‘o e ‘atakai ‘o e fakama’a mo e fakatu’utamaki ‘o ha fakatu’utamaki pe malingi ‘i he fefononga’aki, staging ‘i he ngaahi taulanga, uta mo e tukuange ‘o e ngaahi koloa ‘oku ofi tonu ki he ‘oseni. ʻE iku ʻo liʻaki ʻa e efu mo e veve ʻi he faʻahinga feituʻu ʻoku mahuʻinga tatau pē mo ia ʻoku lolotonga fokotuʻu ʻi West Maui. Faka'osi, koe'uhi ko e efu/veve mei Lahaina 'e ala 'i ai ha ngaahi toenga tangata, 'oku 'i ai 'a e faka'amu ki ha feitu'u pule'i ofi ke tauhi 'a e ngaahi toenga ko 'eni 'i West Maui.
​

Mo e Feitu'u Pule'i 'o e Lefulefu 'o Lahaina - Maui Hihifo (Feitu'u 'o Olowalu)

‘E lava ke tuku fakataimi ‘a e efuefu mo e veve ‘i he ngaahi koniteina vaka ‘i Lahaina lolotonga hono langa ‘a e feitu‘u ke li‘aki ai ‘a e veve tu‘uma‘ú?

‘Oku ‘ikai ke malava eni. Ko e lahi ‘o e efuefu mo e ngaahi veve kehe ‘o e afi ‘oku tatau ia mo e ngaahi koniteina vaka ‘e lauiafe ‘a ia ‘e fiema’u ha feitu’u lahi ‘i he kelekele ke tauhi fakataimi ai. Hangē ko ʻení, ko hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi koniteina vaka ʻoku ʻiate kiupite ʻe 33 ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e ngaahi koniteina ʻoku laka hake ʻi he 12,000 pea ʻe fie maʻu ha ʻeka ʻe 9 ki hono tauhi fakataimi mo hono fetuku ʻo e ngaahi meʻangāué. Foki, ko e mo'oni 'oku uta 'a e ngaahi koniteina vaka mei he ngata'anga ('a ia 'oku 'ikai mei 'olunga) 'oku toe fakafaingata'a'ia'i ange 'a e ngaahi pole fakalotofonua.

‘E anga fēfē hano to’o ‘o e efu mo e veve pea ‘ave malu ki he ngaahi feitu’u tauhi’anga veve fakataimi (TDS) mo e ngaahi feitu’u ‘oku fokotu’u ke ta’ofi faka’osi?

'Oku tanaki 'a e efu 'e he ngaahi me'angaue nima (rakes mo e shovels), mini-excavators mo e front-loaders ki he ngaahi loli 'oku laine'i 'aki 'a e pelesitiki mamafa, 'a ia 'oku sila'i mo tarped (aka 'burrito takai') kimu'a pea toki mavahe mei he koloa ke ta'ofi ha malingi pe efu 'o e to'utangata lolotonga 'a e fefononga'aki. ‘Oku muimui ‘a e ngaahi loli ‘i he ngaahi hala kuo fakapapau’i ki he ngaahi feitu’u tauhi’anga veve fakataimi (TDS) mo e/pe ngaahi feitu’u ‘oku fokotu’u ke ta’ofi faka’osi. 'Oku fokotu'u 'a e ngaahi monitoa efu 'oku ongo'ingofua 'i he ma'u'anga mo e feitu'u 'oku 'alu ki ai. 'Oku lī māmālie 'a e ngaahi kavenga ki tu'a ke faka'ehi'ehi mei he fakatupu 'o e efu, he 'oku angamaheni 'aki 'a e movete 'a e 'burrito wrap' pelesitiki 'i he taimi 'oku lī ai 'a e kavenga ki tu'a. 'Oku pule'i 'a e efu 'e he misters vai 'o faka'aonga'i ha spray malimali 'o e vai. 'Oku laine'i 'a e ngaahi feitu'u TDS 'aki ha liner pelesitiki HDPE mamafa (80 mil) ke ta'ofi 'a e leakage pea 'oku 'ufi'ufi faka'aho ke faka'ehi'ehi mei he fakamomoa mo e to'utangata 'o e efu. ‘Oku tokanga’i ‘e he USACE ‘a e kau konituleki kotoa pe ‘oku nau kau ki he founga ko ‘eni.

Ko e ha 'oku 'ikai lava ai 'e he USACE 'o burrito pe 'o takai 'a e ngaahi veve kotoa?

Ko e takai Burrito 'oku faka'aonga'i pe ia ke takai 'aki 'a e ngaahi veve ke ta'ofi 'a e efu lolotonga hono fetuku 'o e veve mei he ngaahi kato ki he feitu'u 'oku li'aki ai.

'Oku toe fakaava nai 'a e lingi'anga veve 'o Olowalu kuo tapuni?

Ikai Ko e va’e ‘o e feitu’u faka’osi ‘oku fokotu’u ke ta’ofi ai ‘oku ‘ikai ke fehokotaki pe ko ha konga ‘o e lingi’anga veve motu’a, ‘a ia na’e tapuni ‘i he 1992. ‘E tu’u ia ‘i he vaha’a ‘o e lingi’anga veve motu’a, kuo tapuni ‘i he luo cinder.

Kuo fua pe siofi ha uesia mei he lingi'anga veve 'o Olowalu 'oku lolotonga tapuni ki he 'a'ake? Ko e hā ‘e lava ke ako mei he hokosia ko iá?

Ki he’emau ‘ilo, ‘oku te’eki ke fua pe fakatokanga’i ha ngaahi uesia ki he ‘aá. ‘Oku kei hokohoko atu pe ‘a hono tauhi mo siofi ‘e he Vahefonua ‘a e Lingi’anga Vele ‘o Olowalu kuo tapuni. Na'e fakahoko 'e he Vahefonua ha sivi 'o e paati hono 3 'o Olowalu 'i he 2014, pea fakakakato 'a e langa fekau'aki 'i he 2018 (fakalelei'i 'o e tafe 'a e vai 'i 'olunga, tauhi 'o e sisitemi kasa, mo e ngaahi 'akau).

Ko e ha e me'a 'oku fai ke malu'i 'a e mo'ui lelei taimi loloa 'a e komiuniti mo e 'atakai 'oku takatakai 'i Olowalu? ʻE fakahoko nai ʻe he feituʻu ʻo West Maui ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e tuʻutuʻuni fakafederal pe fakasiteiti ki he lingiʻanga veve?

Lolotonga e te’eki ke fakapapau’i ‘a e tisaini faka’osi ‘o e feitu’u ‘oku fokotu’u ke faka’ehi’ehi mei ai, ‘e ‘i ai ‘a e ngaahi founga fakasi’isi’i ‘oku ‘ikai ke fiema’u, kau ai ha laine ‘e ua, siofi ‘o e ‘atakai, mo e ngaahi pule kehe ke malu’i ‘a e mo’ui lelei ‘a e komiuniti mo e ‘atakai taimi loloa. ‘E ‘oatu ha toe fakamatala fekau‘aki mo e tisaini mo e taimi-tēpile langá ‘i he taimi pē ‘e ma‘u aí.

‘Oku ‘ikai fokotu’u ‘e he Vahefonua Maui ke langa ha feitu’u ke li’aki ai ‘a e veve fakatu’utamaki (Subtitle C) ‘a e RCRA. ʻOku fakahoko ʻe he Vahefonuá ʻa e kole ʻa e Pule Kolo ko Bisson ke ʻoatu ʻa e feituʻu malu taha ki hono tokangaʻi ʻo e veve fefeká. Ko e ngaahi fiema’u fefeka taha ki he tisaini ‘o e veve fefeka ko e ngaahi lingi’anga veve fakatu’utamaki, ko ia ai ‘oku ngaue’aki ‘a e ngaahi tu’unga tisaini ‘o e Subtitle C ko e fakahinohino ki he tisaini ‘o e ngaahi fale ngaue.

Koe’uhi ‘oku ‘iloa ‘a e feitu’u ni ‘i he matangi ‘oku fu’u ma’olunga ‘aupito ‘a ia ‘e ala fakalalahi ‘a e hoha’a ki he ‘uli ‘o e ‘ea mo e tahi, ‘oku ‘i ai nai ha ngaahi founga ke fakasi’isi’i ‘aki ‘a e ngaahi me’a ‘oku ‘uli ‘i he ‘ea ‘oku lolotonga fa’u ke malu’i ‘aki ‘a e ‘atakai mo e ngaahi feitu’u ‘o e komiuniti mei he efu mo e veve ‘oku fakahoha’asi, fakama’a, pea toki fakatoka?

Kuo fakatu’uma’u fakataimi ‘a e efu mo e veve ‘i he ngaahi konga ‘o e ngaahi feitu’u kuo uesia ‘o fakafou ‘i hono ngaue’aki ‘o ha koloa ‘oku ui ko e SoilTac, ‘a ia ‘oku ne ha’i mo e efu/veve ke ta’ofi ia mei hono puhi’i pe fufulu. ‘E ‘i ai ‘a e ngaahi pule’i faka’atakai ‘e ni’ihi ‘oku ngaue’aki ‘a ia ‘e ngaue’aki ke ta’ofi ‘a e efuefu mo e veve mei he’ene hola. ‘Oku kau heni ‘a hono ngāue‘aki ‘o e ngaahi misita vai ke fakasi‘isi‘i ‘a e efuefu, takai‘i ‘a e ngaahi veve ‘i he pelesitiki pea ‘ufi‘ufi ‘a e ngaahi uta lolotonga ‘a e fefononga‘akí, pea mo hono ‘ufi‘ufi ‘o e ngaahi veve ‘i he feitu‘u ‘oku tauhi ai ‘a e ngaahi me‘á ‘i he ‘osi ‘a e ‘ahó. ‘E ta’ofi ‘a e ngaahi ngaue lolotonga ‘a e matangi lahi. Faka’osí, ‘e fakahoko foki ‘a e siofi ‘o e tu’unga ‘o e ‘eá lolotonga ‘a e fakama’a mo e li’aki, pea ‘e fakatonutonu ‘a e ngaahi ngāué kapau ‘e ‘ilo ‘e he siofi ‘o e ‘eá ha ngaahi me’a ‘oku ‘i ai.

‘Oku tu’u ‘a e feitu’u ko ‘eni ‘i lalo ‘i he laine ‘o e Pule’i ‘o e Tui ‘i Lalofonua (UIC)?

Ikai.Ko e feitu'u 'oku lolotonga palani 'i 'olunga 'i ha ma'u'anga vai 'oku 'ikai ke inu pea 'oku makai (taha 'oseni) 'o e 'Underground Injection Control (UIC)' sone 'oku fakapapau'i 'e he Pule'anga. Ko e ngata’anga ‘o e ngaahi vai inu ‘oku ‘ikai ke inu mo e ngaahi ma’u’anga vai inu ‘i lalofonua ‘oku ui fakalukufua ia ko e “Laine UIC”. ‘Oku kehekehe ‘a e ngaahi fakangatangata ki he ngaahi vaitupu, ‘o makatu’unga ‘i he ‘uta (mauka) pe ‘i tahi (makai) ‘a e feitu’u ‘o e laine UIC.

Ko e hā ha ngaahi lelei kehe ʻo e feituʻu fakaʻehiʻehi ko ʻení?

Koe'uhi ko e ofi ki Lahaina, 'e fakasi'isi'i lahi 'a e ngaahi 'ea 'oku tukuange mai mo e ngaahi fakatu'utamaki ki he kau faka'uli 'i he Pali 'o e ngaahi loli 'e laui hongofulu afe. 'Ikai ngata ai, fakafonu ma'a displaced ke langa 'a e TDS mo e feitu'u faka'osi 'o e containment 'e lava ke toho 'o fakafoki ki he ngaahi koloa ki he backfilling 'i he ngaahi konga kelekele kuo keli.

‘E lava nai ‘e he USACE ‘o ngaue’aki ‘a e tisaini/langa tatau ki he ‘elia TDS ‘oku fokotu’u ki he ‘elia faka’osi ‘o e containment?

Ko e ngaahi pule faka’enisinia ke ngaue’aki ‘i he feitu’u ‘oku fokotu’u ke ta’ofi faka’osi ‘oku ‘ikai fiema’u ia ‘i he TDS he ‘e ‘ikai ke fokotu’u ia ‘i lalo ‘i he kalasi, ‘e pule’i ‘a e tafe kotoa ‘a e vai, pea ko e feitu’u ko ‘eni ‘oku fakataimi pe ‘a e natula. Ko e tisaini TDS 'oku angamaheni ia ki he fakataimi 'o e ta'ofi pea 'oku 'ikai fie ma'u 'a e sisitemi liner 'e ua pe ngaahi sisitemi siofi 'o e vai 'i lalofonua/kasa.

‘Oku kona ‘a e efuefu (ko e ola ‘o e DOH mei he siví na‘e fakahaa‘i ai ‘a e ‘asenikí, tata, ‘enitimoni, kopa, mo e kopaleti)?

Naʻe tānaki ʻe he Potungāue Moʻui ʻa Hauaiʻí (DOH), ʻŌfisi ki he Siviʻi ʻo e Ngaahi Meʻa Fakatuʻutāmakí mo e Tali Fakavavevavé (HEER), ha ngaahi sipinga ki hono ʻanalaiso ʻi he fale fakatotolo fakakemi ʻo e efu pē mei he ngaahi konga kelekele ʻi Kula, ʻOlinda mo Lahaina. DOH 'a e efu 'o e sivi 'o e 'ulungaanga 'o e ngaahi ukamea mamafa, polyaromatic hydrocarbons (PAHs), toenga 'o e ngaahi me'a 'o e 'okani, dioxins mo e furans, per- mo e ngaahi me'a polyfluorinated, ngaahi me'a 'oku faka'auha 'e he ulo hange ko e polybrominated diphenyl 'esita mo e 'esita 'o e organophosphates mo e 'asipesitosi.

Na’e ma’u ‘e he ngaahi ola ko ‘eni ‘a e ngaahi tu’unga ma’olunga ‘o e ‘aseniki, tata, ‘anitimoni, kopa mo e kopa ‘i he ngaahi tu’unga na’e fakapapau’i ‘e he ngaahi kautaha mo’ui ‘e malava ke fakatu’utamaki ki he tangata ‘i he fetu’utaki hangatonu mo ia. Ko e ‘uhinga ia ‘oku fiema’u ai ke tanaki mo to’o mei he kelekele ‘i he vave taha ke fakasi’isi’i ‘a e fakatu’utamaki ‘o e tafe ‘a e vai ‘uha pe ko e holo ‘a e matangi. 'E lava ke ma'u 'a e ngaahi ola 'o e sipinga 'o e efu, fakataha mo e ngaahi fokotu'u malu .

‍

Fakakaukau ki he ngaahi fakamatala na’e toki tukuange mai mei he ngaahi vela ‘i Kula ‘oku ne fakahaa’i ‘a e tu’unga ma’olunga ‘o e ngaahi kona ‘e ni’ihi ‘i loto ‘i he efuefu, ‘oku ‘i ai ha ngaahi founga pe founga malu’i ‘oku fakalahi ‘oku fa’u ki he fefononga’aki pea pehe ki he feitu’u ‘oku fakahoko ai ‘a e faka’osi? Kuo fakahoko nai ‘e he Vahefonua ‘a e kau mataotao ‘i he kona ke tokoni ke mahino ‘a e ngaahi fakatu’utamaki ‘oku fakautuutu ‘i he fefononga’aki mo e li’aki?

ʻIo. ‘Oku fengaue’aki vāofi ‘a e Vahefonua Maui mo e kau mataotao mei he Hawai’i DOH, USACE mo e USEPA ke pule’i ‘a e ngaahi fakatu’utamaki ‘i he lahi taha ‘e ala lavá. ‘Oku tukupā ‘a e Vahefonua Maui, USACE mo e FEMA ke fakapapau’i ‘oku si’isi’i taha ‘a e ngaahi me’a ‘oku hoko ki he kakai mo e ‘atakai.  

Neongo na'e fakatupulaki 'a e ngaahi fie ma'u 'o e liner 'o e lingi'anga veve 'o e kolo ke malu 'a e ngaahi veve kehekehe 'o e nofo'anga mo e fakakomesiale, 'Oku palani 'a e vahefonua Maui ke langa 'a e fokotu'u 'o e feitu'u faka'osi 'o e ta'ofi ke mahulu hake 'i he ngaahi tu'unga mo'ui ko 'eni 'aki hono langa 'o e ongo liners 'i he lalo 'o e feitu'u 'o e ta'ofi 'aki ha leachate liner 'a e co detection 'i he vaha'a 'o e ongo liners. Ko e sisitemi liner ‘oku hange ia ko e ngaahi me’a ‘oku ngaue’aki ‘i hono langa ‘o e ngaahi lingi’anga veve fakatu’utamaki pea ‘oku lau ‘oku lahi ange ia ‘i he fe’unga ke ne ta’ofi ‘a e ngaahi me’a ‘oku ‘uli (tefito ‘i he ngaahi ukamea mamafa) ‘i he efuefu/veve pea ta’ofi ‘a e ‘uli ki he vai ‘i lalofonua mo e ‘oseni.

‘Oku lolotonga fakahoko ‘e he USEPA ha vakai’i ‘o e (ngaahi) palani tisaini ki he feitu’u ‘o fakatatau ki he sisitemi laine ‘oku fokotu’u ke fakapapau’i ‘oku fe’unga ke ne pukepuke ‘a e ngaahi veve ‘o e vela ‘o e vao Lahaina, fe’unga ‘a e ‘Analaiso ‘o e Tu’uma’u ‘o e Mofuike, pea mo e Palani Siofi ‘o e Vai ‘i Kelekele/Palani Malu’i ‘o e Vai ‘i Kelekele.

‍

Na‘e ha‘u mei fē ‘a e ngaahi me‘a ‘uli ko ení?

Ma'u'anga fakamatala: DOH 'o Hauai'i:

Ko e ‘anitimoni ‘oku fakanatula pē ‘ene ‘i he ngaahi kelekelé. 'Oku fakahaa'i 'a e kakai lahi ki he ngaahi tu'unga ma'ulalo 'o e antimony mei he ingestion 'o e me'akai mo e vai inu pea mahalo 'i he inhalation 'o e ngaahi me'a 'oku 'i ai 'a e antimony 'i he 'ea 'o e ambient.

Ko e 'asenikí ko ha ukamea mamafa ia 'oku ma'u 'i he ngaahi kelekele 'i Hauai'i koe'uhi ko e ngaahi kelekele 'o e mo'ungaafi pea mo hono faka'aonga'i ko ha faito'o konatapu 'i he 1900 tupu. ‘Oku toe ma‘u ia ‘i he ngaahi naunau langa ‘oku ngaohi mei he suka (Canec) mo e ‘akau kuo faito‘o ki hono mapule‘i ‘o e fanga ki‘i ‘unufe (CCA treated wood). ‘Oku lava foki ke ma’u ‘a e ‘asenikí ‘i he me’akai hangē ko e laise, kakano’i manu, ika mo e ‘akau ‘o e tahí pea kuo toe ‘ilo’i ‘oku fakanatula pē ia ‘i he vai ‘o e ngaahi vaitupú ‘i he funga ‘o e māmaní. Ko e taimi loloa, 'atakai 'o e 'asi ki he 'aseni 'e lava ke ne fakatupu 'a e ngaahi palopalema 'o e kili, palopalema 'o e loto mo e kanisaa 'o e kili, bladder mo e ma'ama'a.

Ko e kopaleti ko ha 'elemeniti fakanatula ia 'oku mahu'inga ki he ngaahi ngaue pau 'o e sino kau ai 'a e to'utangata 'o e ngaahi sela toto kulokula. ‘Oku ma‘u ‘e he kakaí ‘a e fanga ki‘i me‘a si‘isi‘i ‘o e kopaleti ‘i he me‘akaí, ‘uli‘i ‘o e ‘ea ‘i he ngaahi ngāue‘angá, mo e ngaahi me‘a teuteu lahi. Kaekehe, ‘i he taimi ‘oku fu’u lahi ai ‘a e kopaleti ‘i he taimi ‘oku ‘asi ai ‘a e kakai, ‘e lava ke ne fakatupu ‘a e ngaahi palopalema ki he toto, ma’ama’a mo e kili. ‘E lava ke toe fakatupunga ‘e he kopalé ‘a e kanisaá ‘i he fu‘u faka‘ali‘alí.

Ko e kopa ko ha 'elemeniti kemikale mo e minerale mahu'inga 'a ia ko ha ukamea kulokula 'a ia 'oku hoko fakanatula 'i he maka, kelekele, sediment, vai, pea 'i he ngaahi tu'unga ma'ulalo, 'ea.

Ko e lead ko e ukamea mamafa ia ‘oku ‘amanaki ke ‘i he efuefu koe’uhi ko hono ngaue’aki ‘i he vali ‘o e ngaahi fale na’e langa kimu’a he 1978. ‘Oku kona ‘aupito ‘a e lead ki he fanau iiki mo e fanga ki’i pepe ‘i he manava he ‘oku ne fakafaingata’a’ia’i ‘a e fakalakalaka ‘o e ‘uto. Ko e fanga ki‘i pēpē mo e fānau ‘oku nau ma‘u ‘a e lētí ‘oku nau palopalema‘ia ‘i he akó, fakahoko ‘o e akó, tokangá, mo e ngaahi palopalema kehe ‘o e ‘atamaí.

‍

Fakakaukau ki he ngaahi fakamatala na'e toki tukuange mai 'oku ne fakahaa'i 'a e ngaahi tu'unga ma'olunga 'o e ngaahi ukamea mamafa 'i he efuefu, 'Oku 'i ai ha ngaahi founga pe ngaahi founga malu'i 'oku ma'olunga ange 'oku fa'u ki he fefononga'aki pea pehe ki he feitu'u 'o e disposition faka'osi? Kuo fakahoko nai ʻe he Vahefonua Maui ha kau mataotao ʻi he kona ke tokoni ke mahino ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku fakautuutu ʻi he fefonongaʻakí mo e liʻakí?

ʻIo. Kuo fetu'utaki mo aleapau 'a e Vahefonua Maui mo ha kau mataotao 'i he ngaue'anga pea 'oku nau fengaue'aki vāofi mo e Hawai'i DOH, USACE mo e USEPA ke pule'i 'a e ngaahi fakatu'utamaki 'i he lahi taha 'e ala lavá. ‘Oku tukupā ‘a e Vahefonua Maui, USACE mo e FEMA ke fakapapau’i ‘oku si’isi’i taha ‘a e ngaahi me’a ‘oku hoko ki he kakai mo e ‘atakai.  

Neongo na'e fakatupulaki 'a e ngaahi fie ma'u 'o e liner 'o e lingi'anga veve 'o e kolomu'a ke malu 'a e 'i ai ha ngaahi veve kehekehe 'o e nofo'anga mo e fakakomesiale, 'Oku palani 'a e vahefonua Maui ke langa 'a e 'iuniti 'o e li'aki ke mahulu hake 'i he ngaahi tu'unga mo'ui ko 'eni 'aki hono langa 'o e ongo liners 'i he lalo 'o e feitu'u 'o e containment 'aki ha leachate (vai de lillemo 'i he wa) ‘i he vaha‘a ‘o e ongo laine. 

‘Oku fakahoko ‘e he EPA ‘a ‘Amelika ha vakai’i ‘o e paati ^hono 3 ‘o e palani tisaini (s) ki he feitu’u ‘o fakatatau ki he sisitemi liner ‘oku fokotu’u ke fakapapau’i ‘oku fe’unga ke ‘i ai ‘a e ngaahi veve ‘o e vela ‘o Lahaina, ko e fe’unga ‘o e ‘Analaiso ‘o e Tu’uma’u ‘o e Mofuike, pea mo e Palani Siofi ‘o e Vai ‘i Kelekele/Palani Malu’i ‘o e Vai ‘i Kelekele. 

‘E lava ke fai ‘e he kakai ha ngaue ke fakasi’isi’i ‘enau ‘asi ki he ngaahi me’a ‘uli ko ‘eni kau ai ‘a e faka’ehi’ehi mei he fakalavea’i ‘o e efuefu pea mo hono tui ‘o e PPE totonu (me’angaue malu’i fakafo’ituitui) ‘i he taimi ‘oku nau ‘i he ngaahi feitu’u ‘oku uesia. ʻIkai ngata aí, ki he kakai ʻoku nau ofi ki he ngaahi feituʻu ʻoku uesiá, ko hono tauhi ʻo e ngaahi tafaʻakí ke maʻa mei he efu mo e efuefu pea mo e toutou fufulu nimá ʻe fakasiʻisiʻi lahi ai ʻa e malava ke ʻasi ʻa e mahakí, ʻo fakatatau ki he Hawaiʻi DOH.

'Oku lolotonga lulululu 'a e Soiltac ki he ngaahi veve ke tokoni ki hono pukepuke 'o e efuefu 'i hono feitu'u pea ke ta'ofi 'a e efu mo e efuefu mei he puhi holo. Ko ha naunau fa'ahinga hydroseed mahino ia 'oku biodegradable.

Malu'i 'o e 'Atakai .

• ‘E fakahoko ‘e he kau ngāué ‘a e ta‘ofi ‘o e efuefu (spray hifo ‘a e ngaahi veve), siofi ‘a e ‘eá, pea ‘e fakahoko ‘a e takai ‘o e ngaahi veve lolotonga ‘a e ngaahi ngāue ki hono to‘o ‘o e ngaahi veve.
  ​
• Kuo fokotu’u ‘a e ngaahi Founga Pule’i Lelei Taha (BMP) ki he ngaahi halanga vai ke puke ‘a e ngaahi me’a ‘oku ‘uli’i kimu’a pea toki a’u ki ha ngaahi feitu’u ‘oku ‘i ai ‘a e vai.

'Oku 'ikai ha fiema'u 'a e USACE ki he tokotaha nofo fonua ke ne fakamo'oni hingoa ki ha me'a hili hono to'o 'o e veve ko e sitepu ko 'eni ko e fatongia ia 'o e vahefonua. 'Oku tau fiema'u pe ha totonu-ki-he-hū kuo fakamo'oni hingoa kimu'a pea toki hoko 'a e konga 2. ‘E ngaue ‘a e tokotaha ‘oku ‘a’ana ‘a e ‘api mo e vahefonua ‘i he taimi ‘e kakato kakato ai ‘a e to’o ‘o e veve pea ‘e toki fakata’e’aonga’i leva ‘a e ROE.

Ko e fehu'i fakavahefonua foki 'eni. Ko e taimi pe 'oku clear ai 'e he USACE 'a e koloa, 'oku mau fakafoki 'a e ROE 'o foki ki he vahefonua. Te nau fokotu'u ha ngaahi fiema'u fakangofua fakavavevave talu mei he'enau pule'anga.

Naʻe vela ha ngaahi koloa ʻe 2,456, ka neongo ia, naʻe ʻikai ke fakaʻauha kotoa.

'Oku 'ikai ke ta'ofi 'e he USACE 'a e tokotaha 'oku 'a'ana 'a e 'a'ahi ki he'enau koloa. Ko e taimi pe 'e fakakakato ai 'e he USACE 'a e to'o 'o e veve, te mau liliu 'a e totonu-'o e-hū ki he vahefonua. ‘Oku totonu ke fakafekau’aki ‘e he tokotaha ‘oku ‘a’ana ‘a e koloa ha ngaahi fiema’u ki he nofo’anga mo e fakalelei’i mo e vahefonua.

Kapau 'oku fakafaingata'a'ia'i 'e he 'a 'a e founga to'o 'o e veve 'e to'o ia. Pea ‘e fiema’u foki ke fakahoko ‘eni ‘i he lotolotonga ‘o e kau ma’u koloa ‘a ia ‘e uesia ai ‘e he ‘ā malu’i ko ‘eni, kapau ‘oku taau pea ‘oku ‘ikai fiema’u fakafa’unga ke kei ‘i he feitu’u.