'I ha feinga ke fakasi'isi'i 'a e toloi mo e lotomamahi ki he kakai 'o e fonua mo e kau ma'u koloa fakakomesiale 'oku nau teuteu ke toe langa 'i Lahaina kuo maumau'i 'e he afi, 'Oku ngaue 'a e DLNR State Division of Historic Preservation (SHPD) ke fakapalanisi 'a e vave mo e ola lelei mo e malu'i 'o e ngaahi ma'u'anga tokoni fakahisitolia mo faka'ākeolosia, tautautefito ki he iwiwi.

“ʻOku mau fai ʻa e ngaahi vakaiʻi ʻo e polosekí he taimí ni mo e Vahefonua Mauí mo e ngaahi potungāue kehe ʻa e siteití,” ko e lau ia ʻa e Pule ʻo e SHPD ko Jessica Puff. Naʻe fakatupu ʻe he ngaahi afí ha maumau lahi ʻi he Vahefonua Fakahisitōlia Fakafonua ʻo Lahaina mo ha ongo vahenga fakahisitōlia ʻo e vahefonuá. “ʻOku ʻikai ke toe lahi ha ʻātakai langa. Ko ia, ko e me'a tefito 'oku tau talanoa ki ai, ko e founga te tau lava ai 'o hiki vave 'a e ngaahi poloseki ki mu'a lolotonga hono fai 'etau faivelenga totonu ke tauhi 'a e mata ki tu'a ki ha fa'ahinga 'ākeolosia, pe mahu'inga ange, iwi (ngaahi toenga 'o e tangata) 'e ala fakahaa'i lolotonga 'a e founga langa,” Puff fakamatala.

‘Oku fakakaukau ‘a e SHPD ke fa’u ha ngaahi mape ‘o e ongo’i mo ha palani siofi faka’ākeolosia ‘e taha ‘e lava ke ngāue’aki ‘e he kau ma’u koloa nofo’anga mo fakakomesiale kotoa pē ke ‘oua na’a nau fa’u mo totongi ‘a e ngaahi koloa fakafo’ituitui.

“Ko e ngaahi mape ‘o e ongo‘í,” ko e lau ia ‘a Puff, “‘oku tokoni ia ke tomu‘a tala ‘a e ngalingali ‘e fetaulaki ‘a e kau ma‘u koloá mo e iwi pea pe ‘e fiema‘u ha toe siofi faka‘ākeolosia pe fakafonua pe ‘ikai. Ko ia, ʻi he taimi ʻoku haʻu ai ha poloseki kiate kimautolu ke vakaiʻí ʻe lava ke mau fakapapauʻi faingofua ʻa e ngalingali ʻe fetaulaki ha taha mo e ngaahi ʻisiū ko iá.”

‘Oku lolotonga fai ‘a e alea ‘a e vahenga mo e Vahefonua Maui fekau’aki mo e founga ke palani mo fakatupulaki ‘a e ngaahi founga ‘e faka’ata ai ‘e he vahefonua ke ne fakapapau’i ‘a e ngalingali ‘e fetaulaki mo e iwi pe ngaahi koloa fakahisitolia. “ʻOku mau fakakaukau ki ha founga sivi ʻa ia ʻe fakapapauʻi ai ʻe he vahefonuá ʻa e ngaahi poloseki ʻoku ʻi ai ha faingamālie maʻulalo ke fakaava ʻa e ngaahi meʻa fakaʻofoʻofa ʻo e iwi, fakafonua, pe fakahisitōliá pea ʻikai ke ʻave ʻa e ngaahi vakaiʻi ko iá ki he SHPD. Ko e ngaahi poloseki pe 'oku ma'olunga taha 'a e ongo'i pe manako taha ke fetaulaki mo e iwi 'e ha'u kiate kimautolu ke vakai'i,” Puff added.

‘Oku ne fakamo’oni kuo ‘i ai ‘a e ngaahi ngofua ‘e ni’ihi kuo ‘osi ma’u ‘e he SHPD ‘a ia kuo ‘osi ‘a e taimi ke fakahoko koe’uhi kuo faka’ilonga’i kinautolu ‘e he vahefonua, pe kuo ‘ilo’i ‘a e iwi ‘i ha koloa ‘oku ofi mai, ‘o fokotu’u mai ai ‘oku lahi ange ‘a e malava ke fetaulaki mo e iwi ‘oku ofi mai.

Naʻe fakatokangaʻi ʻe Puff, “ʻOku mau fakakakato ha ngaahi vakaiʻi ʻi ha founga ʻo e ʻaho ʻo e uike ʻe 1-2 pea ʻoku mau fetuʻutaki hangatonu mo e kau fakaʻekeʻeké, ʻo fakatatau ki he fie maʻú, ke tokoni ke nau ʻaʻeva ʻi he founga ngāué mo e founga ke fakahū mai ai ʻenau ngaahi polosekí kiate kimautolu ʻi ha foomu kuo fakakakato.”