Ke fakavave’i ‘a hono toe langa ‘o Lahaina, na’e fakahā ai ‘e he Pule Kolo ko Richard Bissen ‘a ‘ene fakakaukau ke laka ki mu’a ‘aki hono ta’ofi fakataimi ‘o e ngaahi tu’utu’uni ‘o e ‘Elia Pule’i Makehe (SMA) ki he ngaahi koloa ‘oku tu’u mauka (‘i ‘uta) ‘o e Hala Mu’a ‘i loto ‘i he feitu’u ‘oku uesia ai. Ko e tu’utu’uni ko ‘eni, na’e fai ‘i he fengaue’aki mo Kovana Josh Green, ‘oku poupou’i ia ‘e he ngaahi tu’utu’uni fo’ou ‘i he Fanongonongo Fakavavevave fakamuimuitaha ‘a e Kovana, ‘a ia na’e fakamo’oni hingoa ke hoko ko e lao ‘i he ‘aho 4 ‘o Fepueli, 2025. ‘Oku ‘amanaki ke fakavave’i ‘e he ta’ofi ko ‘eni ‘a e ngaahi feinga langa fo’ou pea poupou’i ‘a e fakaakeake ‘a e komiuniti.

Ko e ngaahi koloa mauka ‘o e Hala Mu’a pe ‘i tu’a ‘i he laine fakatu’utamaki ‘o e holo ‘oku faka’ata he taimi ni mei he ngaahi tu’utu’uni ‘a e SMA, ‘a ia ‘oku angamaheni ‘aki ‘a e fiema’u ‘a e ngaahi founga vakai’i loloa. ‘Oku faka‘atā heni ‘a e kau ma‘u koloá ke nau kole ha ngaahi ngofua langa pea kamata vave ange ‘a e toe langa. Kaekehe, ‘oku kei fiema’u pe ke muimui ki he ngaahi tu’utu’uni kehe, hange ko e ngaahi ngofua ‘a e Vahefonua Fakahisitolia, Palani Fakakomiuniti ‘a West Maui, vakai’i ‘a e Komisoni Ma’u’anga Tokoni Fakafonua mo e ngaahi founga ngofua langa ‘a e Vahefonua.  

“Ko ha sitepu mahuʻinga ʻeni ke tokoniʻi ʻa e kau hao moʻuí, kau ai ʻa e kau maʻu ʻapi nofoʻangá mo e kau maʻu ʻapi fakakomēsialé, ke nau laka vave ange ki muʻa mo toe langa honau kahaʻú,” ko e lau ia ʻa e Pule Kolo ko Richard Bissen. “ʻI hono fakaleleiʻi ʻo e founga ngāué, ʻe lava ai ʻe he kau maʻu koloa ʻi loto ʻi he sone uesia ʻo e SMA ʻo toe langa ʻi loto ʻi he vaʻe ʻo honau faʻunga kimuʻa pea toki vela.”

Ko e lahi ‘o e ngaahi langa SMA ‘oku uesia ‘e he liliu ko ‘eni ko e ngaahi langa fakakomesiale ‘e 103 pea ko e ngaahi langa nofo’anga ‘e 533. ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻe lava ʻe he ngaahi konga kelekele ʻe 636 ʻo fakavaveʻi ʻenau founga toe langa, ʻo tafiʻi ʻa e fakafuofua ki he taʻu ʻe taha ʻo e taimi fakangofua, ko e lau ia ʻa e kau ʻōfisá.

ʻI he tali ki he ngaahi uesia fakaʻauha ʻo e vela ʻo e vaotā ʻi Lahaina, kuo fakaʻaongaʻi ʻe he Siteiti ʻo Hauaiʻí ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni fakavavevave ʻi he Vahe 205A, Ngaahi Lao Fakatonutonu ʻo Hauaiʻí (HRS), ʻoku fekauʻaki mo hono puleʻi ʻo e ngaahi sone ʻo e matāfangá. Ko e ngaahi tu’utu’uni ko ‘eni ‘oku fakataumu’a ia ke fakafaingofua’i ‘a hono fakalelei’i, toe langa mo toe langa hake ‘o e ngaahi langa na’e uesia ‘e he vela ‘o e vao, kau ai ‘a e ngaahi poloseki langa fale ‘oku lava ke ma’u ‘i he ngaahi koloa ‘a e pule’anga pe ko e ngaahi poloseki ‘oku fakapa’anga ‘aki ‘a e pa’anga ‘a e pule’anga.

Ko e ngaahi tu’utu’uni fakavavevave ‘oku makatu’unga ia ‘i he muimui ki he ngaahi taumu’a ‘o e polokalama pule’i ‘o e sone ‘o e matātahi ‘o Hauai’i, Palani Fakakomiuniti ‘o West Maui, mo e ngaahi tu’unga fakangofua kuo fokotu’u ‘e he Talekita Palani ‘a e Vahefonua Maui ke fakasi’isi’i ‘a e ngaahi uesia kovi lahi ki he ‘Elia Pule’i Makehe. Ko e me’a mahu’inga, ‘e toki ngaue’aki pe ‘a e ngaahi tu’utu’uni ‘a e SMA mo e ngaahi ‘elia ‘o e ‘uta ki he ngaahi konga kelekele ‘oku tu’u ‘i makai (ki tahi) ‘o e Hala Mu’a.

“ʻOku ʻomi ʻe he founga ko ʻení ha palanisi ʻi he vahaʻa ʻo e palani fakakaukauʻí mo ha tokanga fakavavevave ki hono tokoniʻi homau koló ke nau fakaakeake ʻi he vave tahá,” ko e lau ia ʻa e Pule ʻo e ʻŌfisi Fakaakeake ʻo e Vahefonua Maui ko Sione Sāmitá. “Ko e tu’utu’uni ko ‘eni ko e ola ia ‘o e ngaahi ngaue lahi ‘a e komiuniti mo e ngaahi fakakaukau. Kuo mau fanongo ki he ngaahi fiema'u mo e hoha'a 'a homau kakai, 'o fakapapau'i na'e fa'u 'e honau le'o 'a e founga ko 'eni. Ko e pōpoaki mahino mei he koló ko ha fie maʻu ki ha fakaakeake vave mo ola lelei ʻokú ne fakamuʻomuʻa ʻenau ngaahi fie maʻu vave tahá, pea ʻoku mau tukupā ke fakahoko ʻa e talaʻofa ko iá.”

Ko hono fakavaveʻi ʻo e ngaahi feinga fakaakeaké ʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻene tokoniʻi ʻa e kau maʻu ʻapí ka ʻe toe fakatupulaki ai ʻa e tupu fakaʻekonōmiká, fakatupu ha ngaahi ngāue ʻi he langá mo e ngaahi ngāue fakalotofonuá, pea fakaakeake ʻa e ʻikonomika ʻo e feituʻú, ʻo fakatatau ki he Pule Kolo ko Bissen.

“ʻI he toe fakaava ʻo e ngaahi pisinisí mo fakafoki mai ʻa e ngaahi ʻapí, ʻe poupouʻi ʻe he ngaahi ola lelei ʻo e ripple ʻa e ngaahi ʻikonomika fakalotofonuá, fakatupulaki ʻa e falala ʻa e kau fakataú, mo poupouʻi ʻa e tuʻumālie taimi lōloa maʻa hotau koló,” ko ʻene leá ia.

Ko e ʻUhinga ʻo e Meʻá ni ki he Kau Maʻu Koloá:

Kapau ‘oku tu’u ho’o koloa ‘i mauka (lotofonua) ‘o e Hala Mu’a ‘i loto ‘i he SMA mo e feitu’u ‘oku uesia ai, ‘e lava ke ke kole ha ngofua langa ke kamata ‘a e langa fo’ou. Fakatatau ki he lahi o ho o poloseki, e ala fiema u foki ha ngaahi ngofua kehe ki he langa fakalakalaka o e tafea mo e muimui ki he ngaahi tu utu uni fakavahefonua fakahisitolia. Ko e ngaahi fakaikiiki mahu'inga 'eni 'i lalo ke tokoni ki he kau ma'u koloa ke nau folau 'i he founga ngaue:

• ‘Oku ‘i loto nai ‘a ‘eku koloa ‘i he Feitu’u Pule’i Makehe (SMA)?
  Ko e faka’ata ‘o e SMA ‘oku ‘aonga ia ki he ngaahi koloa mauka ‘o e Hala Mu’a. ʻAʻahi ki he mape ʻo e Ngaahi Feituʻu Puleʻi Makehé (SMA): (ʻOku fakapipiki atu)
• 'Oku tu'u nai 'eku koloa 'i he tafa'aki makai 'o e Hala Mu'a 'i loto 'i he 'uta?
  Toe vakai'i 'a e fakamatala 'o e laine fakatu'utamaki 'o e 'auha mo e fakamatala 'o e fute 'e 200 'i heni: https://tinyurl.com/4v52vv79 . Ko e ngaahi koloa ‘i loto ‘i he ‘ēlia ko ‘ení ‘oku ‘ikai ke nau taau ‘i he malumalu ‘o e fanongonongo ‘a e Kōvaná.
• ‘Oku fiema’u ke u muimui ki he ngaahi tu’utu’uni tisaini ‘a e Kolo Lahaina?
  ‘Io, kapau ‘oku tō ho’o koloa ‘i he Vahefonua Fakahisitōlia Fakafonua ‘o Lahaina (NHLD). Vakai ki he mape ʻo e vahefonuá ʻi heni: https://www.nps.gov/feituʻu/vahefonua-fakahisitōlia-lahaina.htm . Ki he ngaahi tuʻutuʻuni tisaini ʻi he malumalu ʻo e Palani Fakakomiunitī ʻo Maui Hihifó, lomiʻi heni: https://westmaui.wearemaui.org/ .
• ‘Oku fiema’u ke u kole ki ha Sivi Fakavahefonua Fakahisitōlia?
  ‘Io, kapau ‘oku ‘i loto ho’o koloa ‘i he Vahefonua Fakahisitōlia 1 pe 2. Vakai ki he mape ‘o e vahefonua fakahisitōlia ‘i heni: https://tinyurl.com/yuuxr22u .
• Te u lava nai ʻo langa ha ngaahi langa ʻoku maʻolunga ange ʻi he fute ʻe 30 ʻi loto ʻi he NHLD ʻo Lahaina?
  Ikai. Kātaki ʻo vakai ki he peesi 47 ʻo e Palani Fakakomiunitī ʻo Maui Hihifó ʻi heni: https://tinyurl.com/36m8csjp .
• ‘Oku ou fiema‘u ha ngofua ki he tāfeá?
  ‘Io, kapau ‘oku ‘i loto ‘a ho’o koloa ‘i ha feitu’u makehe ‘oku fakatu’utamaki ai ‘a e tafea. Vakai'i 'a e tu'unga 'o ho'o koloa 'i heni: https://www.fema.gov/mape-tafea .
• ‘Oku ‘i ai nai ha ngaahi faka’atā ki he sivi ‘atakai ki he ngaahi koloa ‘i loto ‘i he NHLD?
  ‘Io, ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi faka’atā kapau ‘oku tatau ‘a e lahi mo e uesia ‘o e toe langa mo e ‘uluaki langa pe kapau ‘oku kau ai ha langa ‘e taha ‘oku si’i hifo he sikuea fute ‘e 3,500.
• Fēfē kapau ko ʻeku koloá ko e makai ʻo e Front Street ʻi loto ʻi he matātahí?
  ‘E ala fiema’u ke ke kole ki ha sivi SMA mo e Shoreline Setback. Ako lahi ange heni: https://tinyurl.com/2cd9u4dm .

‘Ikai ngata ai, ‘oku fai ‘e he Vahefonua ‘a e ngaahi sitepu mahu’inga ke malu’i ‘a e ngaahi langa fakalakalaka, tautautefito ki he Hala Mu’a. ‘Oku lolotonga fai ‘a e feinga ke fakalelei’i ‘a e ‘ā tahi pea ke fakalelei’i ‘a e ngaahi pole mei he ngaahi veve ‘o e ngaahi langa ‘i he feitu’u ni. ‘Oku lolotonga ngaue ‘a e Vahefonua mo e Kau ‘Enisinia ‘a e Kau Tau ‘a ‘Amelika mo e Potungaue Pule’i Fakavavevave ‘a e Pule’anga ke to’o malu ‘a e ngaahi veve pea ke fakatu’uma’u mo malu’i ‘a e ‘otu motu. ‘Oku feinga ‘a e Vahefonua ke ma’u ha ngaahi koloa ‘i he matātahi ‘i he Hala Mu’a ke hū ki ai ‘a e kakai mo e ngaahi feitu’u ‘ata’atā. Pea ‘oku fakamu’omu’a foki ‘e he Vahefonua ‘a e ngaahi fakalelei ki he malu ‘aki ‘a e ngaahi palani ke fakalahi ‘a e Hala Luakini pea fa’u ha ngaahi hala kehe ke hū ki ai ‘i ha hoko ha fakatu’utamaki. ʻOku tokanga ʻa e Vahefonuá ki hono tauhi ʻo e tukufakaholo fakafonua mo fakahisitōlia ʻo Lahaina, kau ai ʻa e Royal Complex, ʻa ia ʻoku kau ai ʻa Mokuʻula, Mokuhinia mo e ngaahi feituʻu mahuʻinga kehe, ʻo fakafou ʻi ha palani lahi mo e ngaahi hoa ngāue fakapuleʻanga mo fakatāutaha. ‘Oku kei tukupā pē ‘a e Vahefonuá ki ha founga fakaakeake fakakaukau’i, mo fengāue’aki ‘a ia ‘oku ne tokanga’i ‘a e ngaahi langa fakalakalaka, malu mo e tauhi fakahisitōlia ke fakapapau’i ‘oku tu’umālie mo fakaakeake ‘a Lahaina.